Η «κοινή γνώμη» και τα Media – ComMedia

Δευτέρα 22 Απριλίου 2013

Η «κοινή γνώμη» και τα Media

Από το «πλήθος» στο «κοινό».
Η ιστορική ανάδυση της κοινής γνώμης.


«H κοινή γνώμη δεν υπάρχει», υποστήριξε ο Γάλλος κοινωνιολόγος Μπουρντιέ στο άρθρο του «Μοντέρνοι Καιροί». Αυτό που υπονοούσε ο Μπουρντιέ, είναι ότι δεν υπάρχει με την έννοια που της αποδίδουν οι ερευνητές των δημοσκοπήσεων, οι δημοσιολόγοι, οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι, εφόσον η κοινή γνώμη υπάρχει. Είναι η κρίση των πολλών, πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα που αφορά μια κοινωνία/κοινωνική ομάδα και έκανε την εμφάνιση της σταδιακά.
Ιστορικά, ο όρος κοινή γνώμη ανάγεται στο 17ο, την  εποχή του Διαφωτισμού κι ως «opinion publique», αρχίζει να διεκδικεί το ρόλο της νομιμοποίησης της, πριν από τη Γαλλική Επανάσταση (1789).  Το 18ο αιώνα νομιμοποιείται ως η «γνώμη των πολλών»  και με την ανάπτυξη των Μέσων το 19ο αιώνα· η κοινή γνώμη  ωριμάζει  και βρίσκει «φωνή». Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, η κοινή γνώμη σχηματοποιήθηκε πολιτικά και σταδιακά, φτάνοντας στη σημερινή της «απεικόνιση», τον 21 αιώνα.  Πρέπει να είμαστε όμως, πολύ προσεκτικοί, και να τη διαχωρίσουμε από την άποψη των πολλών. Για να υπάρξει η κοινή γνώμη, πρέπει να είναι πράγματι κοινή, να έχει την ευρύτητα του γενικού, του χαρακτήρα του δημοσίου.
 Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη θεωρία του κοινωνιολόγου Γιώργου Δαρεμά, ο όρος κοινή γνώμη διαμορφώθηκε υπό τις πιο κάτω συνθήκες: H ανάπτυξη της τεχνολογίας  οδήγησε στις βιομηχανικές επαναστάσεις και οι οικονομικές εξελίξεις κατέστησαν δυνατή την αλλαγή του κοινωνικού τοπίου. Ο εκδημοκρατισμός της κοινής ζωής· δηλαδή, η δημιουργία της κοινωνίας των πολιτών με ατομικά, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτισμικά δικαιώματα κι ο σχηματισμός ενός κράτους έθνους που προασπίζεται αυτά τα συμφέροντα, υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες για τη δημιουργία του όρου. Ταυτόχρονα, ουσιαστικό ρόλο έπαιξε και η  συγκρότηση ενός γενικευμένου εμπορευματικού τρόπου παραγωγής, η γέννηση του καπιταλισμού. Κι ωστόσο, συμπληρώνει· η συγκρότηση των διαφόρων κοινωνικών τάξεων, λόγω των διακρίσεων και της ανισότητας στον αιώνα του Μαρξ, σε συνδυασμό με την  έντονη αστικοποίηση και τη σύναψη κοινωνικών σχέσεων, αποτελούν τους παράγοντες που θεμελιώνουν τη δημιουργία της κοινής γνώμη.

Η «κοινή γνώμη» διαμορφώνει τα ΜΜΕ ή τα ΜΜΕ διαμορφώνουν την κοινή γνώμη;
Ένα αλλεπάλληλο σύμπλεγμα.

Τα ΜΜΕ, όπως προαναφέραμε, απεικονίζουν την κοινή γνώμη, δίνουν «φωνή» στο λαό και παρουσιάζουν την επικρατέστερη γνώμη του «πλήθους». Αρχικά, μέσω της κυριαρχίας των μεγάλων εφημερίδων κι έπειτα με την ανάδειξη της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου και σήμερα με την εξέλιξη του διαδικτύου· μέσω της χρήσης των κοινωνικών μέσων δικτύωσης.  Κι έτσι έχουμε ποικιλία ακροατηρίων χάρη στις δομικές και λειτουργικές διαφορές των Μέσων.
Επιπλέον, η μεγάλη δύναμη των ΜΜΕ και κυρίως της τηλεόρασης, σε σχέση με την κοινή γνώμη, επηρεάζει άμεσα τα πολιτικοκοινωνικά δρώμενα κι αλλάζει το σκηνικό, προσωποποιώντας την ιδεολογία των κομμάτων και διαφόρων κοινωνικών ομάδων, όπως σωστά επισημαίνει κι ο επικοινωνιολόγος-δημοσιογράφος Διαμαντής Μπασαντής στο άρθρο του «Κοινή γνώμη -  Τα ΜΜΕ της έδωσαν υπόσταση».
Και το μεγάλο ερώτημα που μας απασχολεί πολλές φορές είναι το εξής: εάν τα Μέσα διαμορφώνουν την κοινή γνώμη ή η κοινή γνώμη καθοδηγεί τα Μέσα; Βέβαια, δεν  είναι αμφίβολο ότι τα ΜΜΕ επηρεάζουν το κοινό στο οποίο απευθύνονται και συντελούν στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Μόνο που και τα Μέσα επηρεάζονται  όσο αφορά τις επιλογές τους, τη στόχευση και τη λειτουργίας τους, από τις στάσεις του κοινού ή του επιδιωκόμενου κοινού. Επομένως, υπάρχει μια αλληλοεπίδραση μεταξύ Μέσων και κοινής γνώμης. Τα ΜΜΕ αναζητούν στην κοινή γνώμη το κοινό τους και τη γραμμή πλεύσης τους και παράλληλα συμβάλλουν στα πλαίσια μιας διαδικασίας ανάδρασης στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.

Η πολιτική επικοινωνεί με την κοινή γνώμη.
Η «θεατρικοποίηση» των πολιτικών στα Media.

Οι πολιτικοί υπολογίζουν την κοινή γνώμη ως έκφραση της λαϊκής βούλησης, εξαρτώνται από αυτήν, απευθύνονται σε αυτήν και  η ίδια η κοινή γνώμη, λειτουργεί ως  κριτής των πράξεων τους. Μπορεί οι πολιτικοί ηγέτες να χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ, ως διαμεσολαβητές, για την προσωποποίηση των κομματικών τους ιδεολογιών, όμως υπάρχει μια συνεχής ανατροφοδότησης μεταξύ κοινής γνώμης και πολιτικού συστήματος. Και έτσι έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο δρόμους: είτε να συνταυτιστούν με την κοινή γνώμη και τις εκτιμήσεις της, είτε να παραβλέψουν το πραγματικό συμφέρον του συνόλου και  να την αγνοήσουν.  Το μόνο σίγουρο, είναι ότι οι κυβερνήσεις και τα πολιτικά κόμματα, επιδιώκουν την επιρροή της κοινής γνώμης, όχι μόνο για να αποκομίσουν την εύνοια και την υποστήριξη των πολλών, αλλά και για να την χρησιμοποιήσουν ως «πολιτικό όπλο».
            Στο βιβλίο του "Η Βιομηχανία Κατασκευής Υπηκόων", ο Νόαμ Τσόμσκι, περιγράφει και αναλύει το ρόλο που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ στη διαμόρφωση γνώμης των πολιτών υποστηρίζοντας ότι «Τα  ΜΜΕ, είναι μεγάλες, ανώνυμες εταιρείες που είναι στενά συνδεδεμένες με ακόμη μεγαλύτερους οργανισμούς· όπως οι άλλες επιχειρήσεις, έτσι και τα ΜΜΕ πωλούν ένα προϊόν στους αγοραστές. Πελάτες τους είναι οι διαφημιστές και «προϊόν» τους το κοινό». Βασικός στόχος των πολιτικών-διαφημιστών, σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα Βασίλη Δασκαλόπουλο, είναι ο καθορισμός της ατζέντας της κοινής γνώμης και η προώθηση της, με μεθόδους μαζικού μάρκετινγκ. Επομένως, οι κανόνες της διαφήμισης και της στρατηγικής επικοινωνίας, εφαρμόζονται στο κοινό-στόχος και στην πολιτική επικοινωνία, δημιουργώντας τον φαύλο κύκλο της δημιουργίας αναγκών των πολιτών και των αντίστοιχων «προϊοντικών προσφορών» – πολιτικών προτάσεων.

Οι μετρήσεις των ακροατηρίων και τα ΜΜΕ.
Το «νόμισμα» της αγοράς των Μέσων.

Οι μετρήσεις καταγράφουν με απλά, ποσοτικά κριτήρια, πόσα άτομα παρακολουθούν μια εκπομπή σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, από ένα κανάλι την ώρα που παίζεται μια άλλη εκπομπή σε άλλο σταθμό ­ και συγκρίνουν τον ανταγωνισμό. ­ Απαντούν δηλαδή στο πόσοι διάλεξαν και για πόσο χρόνο τη μία εκπομπή έναντι κάποιας άλλης τη συγκεκριμένη ημέρα και ώρα και το ίδιο συμβαίνει και με το ραδιόφωνο. Όσο αφορά τις εφημερίδες και τα περιοδικά, οι μετρήσεις γίνονται ανάλογα με το πόσα τεύχη πωλούνται και στο διαδίκτυο ανάλογα με τους επισκέπτες/χρήστες μιας ιστοσελίδας.
Ο κ. Γιάννης Αναστασάκος, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας δημοσκοπήσεων AGB Hellas, τονίζει πως οι μετρήσεις τηλεθέασης, λειτουργούν ως «νόμισμα» στην αγορά των ΜΜΕ. Δηλαδή, υπάρχουν για να παρέχουν μέτρο εμπορικής συναλλαγής μεταξύ τηλεοπτικών σταθμών και διαφημιστών. Οι μετρήσεις αυτές γίνονται αναγκαίες, εφόσον τα έσοδα των τηλεοπτικών σταθμών προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από τη διαφήμιση. Και ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτών των μετρήσεων; Ο σχεδιασμός των ακροατηρίων από τα ΜΜΕ, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα, τα φύλο και την ηλικία.
Στην προσπάθεια τους να επηρεάσουν, να χειραγωγήσουν και να αλλάξουν το κοινό τους τα ΜΜΕ, προσπαθούν να «σχεδιάσουν» το κοινό τους. Διότι, η μαζική επικοινωνία αφορά ακροατήρια υπό συνεχή διαμόρφωση, είτε ως προς τον πληθυσμό είτε ως προς τη σύνθεσή τους. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ κάθε μέσο έχει τους "σκοπούμενους" αποδέκτες του, ταυτόχρονα  επιδιώκει να προσελκύσει κι άλλους  ακροατές, θεατές ή αναγνώστες, επειδή  όπως προαναφέραμε  τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που συντηρούνται οικονομικά από τα "ακροατήριά" τους.
Με παρόμοιο τρόπο, λειτουργούν κι οι σφυγμομετρήσεις ή αλλιώς ψηφοφορίες/δημοσκοπήσεις που κυρίως γίνονται στο διαδίκτυο. Υπάρχει μεροληψία επιλογής και χειραγώγηση της κοινής γνώμης με λανθασμένα στοιχεία και, εφόσον τις περισσότερες φορές δε δίνεται δείγμα των ερωτηθέντων. Ωστόσο πολλές φορές, οι ερωτήσεις είναι με τέτοιο τρόπο διαμορφωμένες, ώστε να προϋποθέτουν τις απαντήσεις.
Επομένως, καταλήγουμε στο ότι υπάρχει μια τριγωνική σχέση ανάμεσα σε ΜΜΕ, πολιτική εξουσία και ιδιωτικών εταιρειών μετρήσεων ακροατηρίων/δημοσκοπήσεων, η οποία βασίζεται στη συντήρηση χειραγωγικών μηχανισμών επηρεασμού του κοινού-στόχος.

της Μαρίας Χριστοδούλου

1 σχόλιο:

  1. Καλημέρα. Ενδιαφέρον το άρθρο σας. Η "κοινή γνώμη" κατά τη γνώμη σας δεν απαιτεί και κοινή θέαση της πραγματικότητας που μας περιβάλλει; Είναι αυτό εφικτό δεδομένου ότι αντιλαμβανόμαστε το κόσμο διαφορετικά ο καθένας με τις αισθήσεις του; Μήπως η "κοινή γνώμη" είναι ένα δημιούργημα και κατασκεύασμα της νεώτερης εποχής(τελευταία 100-150 χρόνια) όπου ελλοχεύουν κομματικές,επιχειρηματικές και άλλου είδους σκοπιμότητες;

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Παρακαλούμε τα σχόλια να μην περιέχουν υβριστικούς. προσβλητικούς ή/και ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς, διαφορετικά θα διαγράφονται