Ελευθεροτυπία στην Κύπρο

Η ιστορία του Τύπου στην Κύπρο ξεκινάει με το πέρας της Τουρκοκρατίας (1878). Η κυπριακή δημοσιογραφία ευτύχησε να έχει καλούς στηλοβάτες επί Αγγλοκρατίας. Παρά τη λογοκρισία, τις φυλακίσεις, τις εξορίες και το κλείσιμο εφημερίδων, οι άνθρωποι του Τύπου κατάφεραν να καλλιεργήσουν και να ενδυναμώσουν το εθνικό φρόνημα. Στην Κύπρο, η ανεξαρτησία, ο πλουραλισμός και η ελευθερία του τύπου συνδέθηκαν με το επίπεδο της δημοκρατίας.

Η εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας και το Σύνταγμα του 1960 άλλαξαν τα δεδομένα. Πολλά αποικιακά κατάλοιπα καταργήθηκαν το 1989 με τον περί Τύπου Νόμο, αλλά υφίστανται, ακόμη, περιθώρια βελτίωσης.

Σήμερα, λειτουργούν δύο Αρχές που επιλαμβάνονται θεμάτων που αφορούν ηλεκτρονικά και έντυπα ΜΜΕ. Η Επιτροπή Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας (ΕΔΔ) και η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου (ΑΡΚ). Η πρώτη είναι όργανο που συστάθηκε από τους εκδότες, τους ιδιοκτήτες ΜΜΕ και την Ένωση Συντακτών Κύπρου (ΕΣΚ) βασισμένη σ’ εναν κοινό Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας (ΚΔΔ). Στηρίζεται στην αυτορύθμιση, σύμφωνα με τον ΚΔΔ, έχοντας ως σύνθημα: «Για την αλήθεια, τη σωστή ενημέρωση, και τα δικαιώματα του πολίτη και του δημοσιογράφου». Δεν επιβάλλει ποινές. οι αποφάσεις της δεν είναι δεσμευτικές, μπορούν, όμως, να χρησιμοποιηθούν ενισχυτικά σε περίπτωση δικαστικής διαδικασίας.

Η ΑΡΚ διοικείται από συμβούλιο το οποίο διορίζεται από το Υπουργικό συμβούλιο και αποτελεί τη ρυθμιστική αρχή του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου στην Κύπρο. Ανάμεσα στα καθήκοντά της είναι η διασφάλιση των δικαιωμάτων ελεύθερης έκφρασης, πληροφόρησης και η διαφάνεια του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των ραδιοτηλεπτικών οργανισμών. Εκ του νόμου έχει δικαίωμα να προβαίνει σε συστάσεις, να εκδίδει ή να ανακαλεί άδειες λειτουργίας και να επιβάλλει χρηματικές ποινές, αυτεπάγγελτα ή κατόπιν παραπόνου. Πρόσφατη απόφαση της ΑΡΚ, με πολιτικές προεκτάσεις, ήταν η διακοπή στον «αέρα» διαφημιστικού σποτ προεδρικού υποψηφίου, με παρέμβαση του εκτελεστικού προέδρού της. Σύμφωνα με την απόφαση η διαφήμιση εικοτολογούσε για το μέλλον, μέσω αρνητικής διαφήμισης κατά άλλου υποψηφίου. Η ΑΡΚ δέχθηκε κριτική διότι δεν ενήργησε ανάλογα σε αρνητικές διαφημίσεις άλλων υποψηφίων.

Με βάση το άρθρο 19 του κυπριακού Συντάγματος, «έκαστος έχει το δικαίωμα ελευθερίας του λόγου και της καθ’ οιονδήποτε τρόπον εκφράσεως». Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης, τη λήψη και μετάδοση πληροφοριών χωρίς επέμβαση από οποιαδήποτε δημόσια αρχή. Φυσικά, στην παράγραφο 3 γίνεται λόγος για περιορισμούς ή ποινές που δύνανται να επιβληθούν με νομοθετική ρύθμιση. Οι σχέσεις στον Τύπο καθορίζονται βάσει του Νόμου 145/1989 και τις μετέπειτα τροποποιήσεις του. Η (ΕΣΚ) διατύπωσε τις κατ’ αρχήν ανησυχίες της, παρά τις θετικές πρόνοιες που εντόπισε στον Νόμο. Επισήμανε τις παραλείψεις και τις ανελεύθερες διατάξεις κατά την άποψή της, επικαλούμενη το άρθρο 19 του Συντάγματος (ΕΣΚ, Δημοσιογραφική Δεοντολογία). Τονίζει την απουσία πρόνοιας που να διασφαλίζει την πολυφωνία του Τύπου καθώς και την μη αποτροπή του κινδύνου μονοπώλησης των ΜΜΕ από διάφορα οικονομικά συμφέροντα, χαρακτηρίζοντάς την ως «θανάσιμη πληγή» για τις οικονομικά αδύναμες εφημερίδες. Ο Δρ. Χρυσάνθου κωδικοποίησε τους περιορισμούς γράφοντας ότι παρόλο που καταργήθηκαν πολλά αποικιακά κατάλοιπα, εντούτοις, κάποια παρέμειναν (ΜΜΕ: Μάρτυρες και πρωταγωνιστές, σελ. 153 ): Οι εξουσίες με τι οποίες περιβάλλεται ο Υπουργός Εσωτερικών και η εκτελεστική εξουσία, η απαγόρευση σε δημόσιους υπαλλήλους να δημοσιοποιούν πληροφορίες και η διατήρηση προνοιών που καθιστούν τη δυσφήμηση ποινικό αδίκημα που επισύρει ποινές φυλάκισης.

Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση (2013) της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα», η Κύπρος κατατάσσεται στην 24η θέση σε σύνολο 179 χωρών. Με αρνητικό συντελεστή 13,83, έχοντας απωλέσει 8 θέσεις σε σχέση με πέρυσι, παραμένει κάτω του 17,5 που είναι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος. Μετά το 1974, η εμπέδωση των δημοκρατικών θεσμίων είχαν θετικό αντίκτυπο στην εξέλιξη της ελευθεροτυπίας και ακολούθως στην ελευθεροφωνία, γεγονός που καταγράφεται και στις πιο πάνω εκθέσεις.

Κυριάκος Κολοβός