Ταυτότητα και ΜΜΕ. Η περίπτωση της Κύπρου

Εισαγωγή

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν κατά κύριο λόγο οι χώρες στον ευρωπαϊκό νότο λόγω της κρίσης δημιουργούν εντάσεις στα όργανα της ΕΕ και στις σχέσεις ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες[1]. Με φόντο τη δύσκολη αυτή συγκυρία, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να αναζητήσουμε το ρόλο των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και σε ζητήματα ταυτότητας[2], όπως αυτός διαφαίνεται στα πλαίσια της διαμεσολαβημένης επικοινωνίας[3].

Η πρόσφατη ανάληψη της Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ από την Κύπρο αποτέλεσε το έναυσμα για την παρούσα εργασία. Η εθνική συγγένεια Ελλάδας και Κύπρου, οι ιδιαιτερότητες της Κύπρου ως κράτος αλλά και η πρόσφατη προσφυγή της για ένταξη στο Μηχανισμό Στήριξης της ΕΕ, θέτουν τις βάσεις για τη μελέτη του ρόλου των ελληνοκυπριακών έντυπων μέσων[4] σχετικά με την εικόνα που προβάλλουν για την Ελλάδα, αλλά και για ζητήματα ταυτότητας της Κύπρου. Απώτερος στόχος είναι να κατανοήσουμε περισσότερα πράγματα για την Κύπρο και την προσπάθεια δόμησης εθνικής ταυτότητας, ενώ από την άλλη να εξετάσουμε το ρόλο των κυπριακών ΜΜΕ στην κατασκευή ειδήσεων και στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.  

Η εργασία εστιάζεται χρονικά στην περίοδο της Κυπριακής Προεδρίας, δηλαδή το δεύτερο εξάμηνο του 2012. Αφορά στη μελέτη των δημοσιευμάτων δύο εφημερίδων, του Φιλελεύθερου και της Χαραυγής,  με έμφαση στην οικονομία  και τις ειδήσεις που αφορούν στην Ελλάδα και την ΕΕ. Η επιλογή των συγκεκριμένων εφημερίδων βασίστηκε από τη μία στο γεγονός ότι διαθέτουν πλήρες ηλεκτρονικό αρχείο των εκδόσεών τους, πράγμα που διευκολύνει την πρόσβαση και την μελέτη των δημοσιευμάτων, και από την άλλη στο ιστορικό-ιδεολογικό τους προφίλ. Πρόκειται για εφημερίδες με μακρόχρονη παρουσία[5], διαφορετικό ιδεολογικό προσανατολισμό[6] και συμβολή  στην σύγχρονη ιστορία της Κύπρου.

 Η μεθοδολογία που ακολουθήσαμε βασίστηκε σε στοιχεία της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου, την οποία κρίναμε προσφορότερη μια και «η μεγάλη δύναμη της ανάλυσης περιεχομένου βρίσκεται στο ότι αναλύει όλο το σύστημα του μηνύματος και όχι μία ατομική, επιλεκτική εμπειρία αυτού» (Fiske 2010: 139) και ενδείκνυται όταν μελετώνται πολιτιστικά ζητήματα, καθώς «λαμβάνει υπόψη τα συστήματα νοημάτων που προέρχονται από τον πολιτισμό» (ΜακΚουέιλ 2003:382).

Κυπριακή Προεδρία – Οικονομία και Πολιτική στην Κύπρο

Η Κύπρος ήδη πριν από την ένταξή της στην Ευρώπη το 2004 αποτελούσε ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς το «κυπριακό» ζήτημα[7] παρέμενε ανοικτό και απαιτούνταν λεπτοί χειρισμοί από το σύνολο των μετεχόντων στην Ε.Ε. για την είσοδό της στην Ένωση[8]. Η υπάρχουσα οικονομική κρίση στην Ευρώπη, που ανάγκασε και την ίδια να προσφύγει σε Μηχανισμό Στήριξης, σε συνδυασμό με τις τουρκικές απειλές που εντάθηκαν το διάστημα πριν και μετά την ανάληψη της Προεδρίας[9] και τις επερχόμενες Προεδρικές Εκλογές που πόλωσαν το πολιτικό κλίμα, έδωσαν λαβές αμφισβήτησής της και αμαύρωσης της εικόνας της, τόσο στο εσωτερικό της Κύπρου όσο και στο εξωτερικό[10]. Όλα τα παραπάνω απασχολούσαν έντονα τον κυπριακό τύπο και συνδέονταν άμεσα με την επίλυση του κυπριακού και την ανάδειξη της ιδιαίτερης κουλτούρας, σε όρους ταυτότητας, του νησιού.

Η Κύπρος ανέλαβε την Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης τον Ιούλιο του 2012. «Η ανάληψη της Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ αποτελεί προνόμιο και υποχρέωση του κάθε κράτους μέλους της ΕΕ»[11] και διαρκεί έξι μήνες, με στόχο την εύρυθμη λειτουργία, την εκπροσώπηση και το συντονισμό στις διαδικασίες λήψης αποφάσεως των οργάνων της ΕΕ[12]. Η σημασία της Προεδρίας για την Κύπρο τονίζεται εξαρχής στα δημοσιεύματα και των δύο εφημερίδων. Η Χαραυγή αναφέρει ότι «Μια επιτυχημένη Προεδρία θα μας εξασφαλίσει περισσότερη αξιοπιστία και θα εδραιώσει πιο δυναμικά τη θέση μας στην Ευρώπη»[13]και ο Φιλελεύθερος επισημαίνει πως η ανάληψη της Προεδρίας «Αποτελεί μια σημαντική, ιστορική πρόκληση υψίστης πολιτικής και στρατηγικής σημασίας»[14].

Η δύσκολη οικονομική συγκυρία και οι ιδιαιτερότητες της Κύπρου, ωστόσο, νοηματοδοτούνται με διαφορετικό τρόπο από τις δύο εφημερίδες. Έτσι, στο πρωτοσέλιδο του Φιλελεύθερου, υπό τον τίτλο «Προεδρία υπό στενή επιτήρηση» επισημαίνεται ότι η ανάληψη της Προεδρίας ισοδυναμεί με την «ανάληψη της μεγαλύτερης πρόκλησης στην ιστορία της» Κύπρου, αφού «γίνεται υπό το βάρος του Μηχανισμού στήριξης», ενώ υπονοούνται διεργασίες αναφορικά με το κυπριακό ζήτημα. Σε άλλο άρθρο της εφημερίδας, επίσης, αναφέρεται: «αρνητικός συμβολισμός, που αγγίζει και την ουσία, συνιστά το πρωτόγνωρο για την Ε.Ε. η προεδρεύουσα χώρα να ενταχθεί στον Μηχανισμό Στήριξης»[15], θέτοντας υπό αμφισβήτηση την ικανότητα της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει με επιτυχία την πρόκληση λόγω των ποικίλων προβλημάτων που αντιμετωπίζει. Η Χαραυγή από την πλευρά της δίνει τη δική της ερμηνεία, δηλώνοντας ότι η «Κυπριακή Δημοκρατία … αναλαμβάνει την Προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε. παρά τις πιέσεις και τους εκβιασμούς, τις κατά συρροήν και κατ’ εξακολούθησιν απειλές της Τουρκίας, αλλά και υπόγειες μεθοδεύσεις άλλων μη αρμοδίων προκειμένου η Κύπρος να αποκλειστεί από αυτό το δικαίωμα»[16], αντικρούοντας τα επιχειρήματα περί αδυναμίας ή ανικανότητας της κυπριακής κυβέρνησης να ασκήσει με ευσυνειδησία και υπευθυνότητα τα καθήκοντα που αναλογούν στην Προεδρία.   

Μολονότι και οι δύο εφημερίδες υιοθετούν μια στάση ελπίδας και αισιοδοξίας ότι η Κυπριακή Προεδρία, στο δρόμο της «Προς μια καλύτερη Ευρώπη»[17], θα είναι επιτυχημένη εκφράζοντας και την ικανοποίησή τους όποτε η Κύπρος δέχεται τα εύσημα από την Ε.Ε. για την Προεδρία της[18] , ο Φιλελεύθερος είναι ενίοτε καυστικός έναντι της κυβέρνησης σε περιπτώσεις δυσλειτουργιών[19].

Η Κυπριακή Προεδρία συνδέεται, έτσι, με τους όρους του κυπριακού μνημονίου, τις αιτίες που οδήγησαν στην αίτηση για προσφυγή στο Μηχανισμό Στήριξης, τις επιπτώσεις των αποφάσεων/κατευθύνσεων της Τρόικας αλλά και τις πολιτικές διεργασίες εν όψει των Προεδρικών Εκλογών του Φεβρουαρίου 2013, όπως ήδη διαφάνηκε στα αποσπάσματα που προαναφέρθηκαν.

Μολονότι και οι δύο εφημερίδες δίνουν έμφαση στην οικονομική κρίση και στα μέτρα του κυπριακού μνημονίου, υπάρχει διάσταση απόψεων σχετικά με τις αιτίες που οδήγησαν στο μνημόνιο και την ευθύνη της πολιτικής ηγεσίας. Έτσι, η Χαραυγή, υπερασπιζόμενη τον Πρόεδρο Χριστόφια και το ΑΚΕΛ (Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζομένου Λαού), συνεπής και προς την αριστερή της ιδεολογία, επιμένει σε όλους τους τόνους και με κάθε αφορμή ότι αιτία της κρίσης στην Κύπρο αποτέλεσε η υπερβολική έκθεση των κυπριακών τραπεζών στα ελληνικά ομόλογα και ότι η κυβέρνηση προσπάθησε να αποφύγει την προσφυγή στο Μηχανισμό Στήριξης λαμβάνοντας έγκαιρα αρκετά μέτρα. Σε κάθε ευκαιρία, μάλιστα, συνδέει την κρίση με προσπάθειες υπονόμευσης της πολιτικής σταθερότητας στην Κύπρο από κύκλους στο εσωτερικό και το εξωτερικό της χώρας[20]. Απευθύνεται στους αναγνώστες της με όρους αγωνιστικής διάθεσης από τη μια, αλλά και αισιοδοξίας από την άλλη, ότι τελικά οι επιπτώσεις της κρίσης δε θα είναι για τον κυπριακό λαό τόσο οδυνηρές όσο σε άλλες χώρες[21]. Στην ίδια γραμμή πλεύσης κινείται και αναφορικά με τις πολιτικές διεργασίες, υπερασπιζόμενη το ΑΚΕΛ και την πολιτική του, ενώ μέσα από τα δημοσιεύματά της αναδεικνύεται μια αντίληψη περί συνομωσίας παραγόντων εντός και εκτός Κύπρου για την αποσταθεροποίηση στο νησί.

Ο Φιλελεύθερος, πάλι στα βασικά του άρθρα προσπαθεί να τηρήσει ουδέτερη στάση, φιλοξενώντας μάλιστα αρθρογραφία από όλο το πολιτικό φάσμα. Διαφαίνεται ωστόσο μια τάση κριτικής της κυβέρνησης. Οι αιτίες της κρίσης εντοπίζονται τόσο στο τραπεζικό σύστημα, όσο και σε λάθη και παραλείψεις της πολιτικής ηγεσίας, αλλά και στις μέχρι τότε συνήθειες των πολιτών που επαναπαύονταν στην ευζωία. Παράλληλα, οι συνέπειες παρουσιάζονται με όρους φόβου για τα μελλούμενα, με συχνές αναφορές στις επιπτώσεις του μνημονίου σε άλλες χώρες[22]. Την ίδια γραμμή ακολουθεί και σε πολιτικό επίπεδο, όπου φιλοξενεί την παρουσία και δηλώσεις όλων των πολιτικών δυνάμεων, αλλά διακατέχεται από αυστηρότερη επικριτική διάθεση έναντι του ΑΚΕΛ και του Προέδρου Χριστόφια.

Όπως προαναφέρθηκε, το κυπριακό συνδέεται άμεσα με την κυπριακή καθημερινότητα, κάτι που αναδεικνύεται στον τύπο. Οι δύο εφημερίδες διατηρούν το ίδιο επικριτική στάση όταν πρόκειται για προκλητική συμπεριφορά εκ μέρους των Τούρκων ή Τουρκοκύπριων αξιωματούχων[23], που θίγει την εθνική τους αξιοπρέπεια.  Η θέση τους διαφοροποιείται σε θέματα που άπτονται των σχέσεων με άλλα κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η Χαραυγή τηρεί στάση καχυποψίας έναντι της και της ΕΕ, κατηγορώντας την δικτατορία της επταετίας στην Ελλάδα για τη διχοτόμηση και τις ευρωπαϊκές δυνάμεις για υπόγειες συμφωνίες με την Άγκυρα, που θέτουν σε κίνδυνο την υπόσταση της Κύπρου ως κράτος[24]. Είναι ελάχιστη η ειδησεογραφία από τον ελλαδικό χώρο, και περιορισμένη στα απολύτως απαραίτητα όταν πρόκειται για επισκέψεις Ελλήνων αξιωματούχων στη μεγαλόνησο. Ο Φιλελεύθερος, από την άλλη πλευρά, αντιμετωπίζει ηπιότερα τις άλλες χώρες. Διεκδικεί την επίλυση του κυπριακού στα πλαίσια της ΕΕ με όρους ισονομίας και δικαιοσύνης. Η Ελλάδα παραμένει μέρος της κυπριακής κουλτούρας, ελπίζει στη στήριξή της για την επίλυση του κυπριακού και συχνά στην αρθρογραφία του –στην οποία η Ελλάδα κατέχει ικανοποιητικό χώρο - αναφέρεται σε αυτή με αδελφικούς όρους[25].  

Συμπεράσματα

Η μελέτη μας επιβεβαιώνει την «υπαρξιακή» (ΑΠΚΥ 2011: §7.1.) σχέση του κυπριακού τύπου με τις ιστορικές εξελίξεις στο νησί[26] και το κυπριακό πρόβλημα. Είναι εμφανής η δισυπόστατη θεώρηση της Ελλάδας από τα μέσα, άλλοτε με όρους κόστους και επιπτώσεων, όπως στη Χαραυγή, και άλλοτε με όρους θετικών προσδοκιών και ταύτισης, όπως στο Φιλελεύθερο. Λαμβάνοντας υπόψη το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο στην Κύπρο, είναι κατανοητές οι αιτίες του φαινομένου. Η Κύπρος αγωνίζεται για την επίλυση του κυπριακού, θέμα που άπτεται της αναγνώρισης της εθνικής της ταυτότητας. Χωρίς να παραγνωρίζεται η συγγένειά της με την Ελλάδα, στα πλαίσια του ελληνισμού, προσπαθεί να δομήσει τα στοιχεία αυτά που θα δώσουν υπόσταση στην κυπριακή ταυτότητα, και θα αναδείξουν την Κύπρο ως σύγχρονο, ενιαίο κράτος, που μπορεί να καλύψει τις ανάγκες των κυρίαρχων πληθυσμών της (Ε/κυπρίων και Τ/κυπρίων) εξίσου σε πνεύμα αλληλεγγύης, αμοιβαιότητας και αναγνώρισης της διαφορετικότητας. Το ιδεολογικό δίπολο, που χαρακτηρίζει την Κύπρο ήδη από την περίοδο της αγγλοκρατίας (1878-1960), παραμένει σταθερό επηρεάζοντας τις αναπαραστάσεις στα μέσα (ΑΠΚΥ 2011: § 7.9) και κατ’ επέκταση την ιδιαιτερότητα του κυπριακού πολιτικού συστήματος.  Και οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, όσο δεν επιλύεται το κυπριακό ζήτημα, το περιεχόμενο στα κυπριακά μέσα θα είναι μάλλον εθνοκεντρικό παρά ευρωπαϊκό, αφού προτάσσεται η ανάγκη προώθησης της κυπριακής (εθνικής) έναντι της ευρωπαϊκής ταυτότητας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΠΚΥ, Εγχειρίδιο ΕΔΜ51, Κοινωνία και Επικοινωνία/Δημοσιογραφία, Λευκωσία 2011

Demetriou O., «The EU and the Cyprus Conflict», EUBorderConf, No9, July 2004

Fiske J., Εισαγωγή στην Επικοινωνία, μετάφ. Μεσσήνη Β. – Λούντζη Ε., Αιγόκερως, 2010

«Η σκυτάλη της Προεδρίας στην Κύπρο», http://euractiv.gr/thematikoi-fakeloi/i-skytali-tis-proedrias-stin-kypro (15/2/2013)

Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου 1784-1974, Αθήνα 2008

Μαδιανού Μ., Έθνος, Ταυτότητες και Τηλεόραση στη Σύγχρονη Ελλάδα, Πατάκης, Αθήνα 2007

ΜακΚουέιλ Ν., Η Θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας για τον 21 ο αιώνα, μετάφ. Κάτια Μεταξά, Καστανιώτης, Αθήνα 2003

Neveu E., «Κοινωνιολογία των κοινωνικών κινημάτων», Σαββάλας, Αθήνα 2010

Προδρόμου Π.Γ., Κύπριοι Πολιτευτές, 1878-1950, Αιγαίον/Κλείδες, Λευκωσία 2010

Papadakis Y., «Discources of “the Balkans” in Cyprus: Tactics, Strategies and Constructions of “Others”», History and Anthropology, Vol. 15, No.1, March 2004, pp. 15-27

Papadakis Y., «Nation, Narrative and Commemoration: Political Ritual in Divided Cyprus», History and Anthropology, Vol. 14 (3), 2003, pp. 253-270

Χασαπόπουλος Ν., «Η Κύπρος αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ εν μέσω τουρκικών απειλών», Το Βήμα, 15/6/2012, http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=462598 (15/2/2013)

Χρυσάνθου Χ., ΜΜΕ: Μάρτυρες και πρωταγωνιστές, Αρτέμιδα, 2008

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ  (προσ. 10/2/2013 – 22/2/2013)

http://www.cy2012.eu/

http://euractiv.gr/thematikoi-fakeloi/

http://www.europa.eu

http://www.haravgi.com.cy/

http://www.philenews.com/Digital

http://www.tovima.gr/politics/article/

---

[1] Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, συχνά γίνονται τέτοιες αναφορές από τα ΜΜΕ, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια Eurogroup ή άλλων Συνόδων, με έμφαση στη στάση της Γερμανίας απέναντι στην ελληνική κρίση.

[2] Η έννοια ταυτότητα έχει πολλές σημασίες ανάλογα με το επιστημονικό πλαίσιο διερεύνησής της (Neveu 2010: 188-189). Στην παρούσα εργασία ως εθνική ταυτότητα νοούνται όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα μέλη ενός έθνους και τα διαφοροποιούν σε σχέση με άλλα έθνη. Άρα λαμβάνεται ως μια διαδικασία με δυναμική και στα πλαίσια της σύγκρισης με το «άλλο», της ετερογένειας (Μαδιανού 2008: 23-25).

[3] Ως «διαμεσολαβημένη» εδώ εννοείται η επικοινωνία στην οποία παρεμβάλλονται μέσα, έντυπα ή ηλεκτρονικά. Για το ρόλο των ΜΜΕ στα πλαίσια της διαμεσολάβησης βλ. ενδεικτικά ΜακΚουέιλ (2003)

[4] Στην παρούσα εργασία ως «κυπριακά» νοούνται τα ελληνοκυπριακά μέσα και οι Ελληνοκύπριοι αναφέρονται και ως «Κύπριοι» ή «Έλληνες της Κύπρου».

[5] Ο Φιλελεύθερος από το 1955 και η Χαραυγή από το 1956 .

[6] Σε αντίθεση με το Φιλελεύθερο που παρουσιάζεται ως ουδέτερος, σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου, 1784-1974, έχει όμως κατά καιρούς υποστηρίξει συγκεκριμένες πολιτικές «χωρίς εμφανείς και κομματικούς δεσμούς» (Χρυσάνθου 2008: 142), η Χαραυγή ανήκει στο στρατευμένο τύπο και αποτελεί το «επίσημο εκφραστικό όργανο» του ΑΚΕΛ (Προδρόμου 2010: 343-344).

[7] Ο όρος «κυπριακό ζήτημα/πρόβλημα» καθιερώθηκε από το 1974 που διχοτομήθηκε η Κύπρος και η αδυναμία ανεύρεσης λύσης στη δημιουργία ενιαίου κράτους που να ικανοποιεί κυρίως τον κυπριακό πληθυσμό, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, όσο και τα εμπλεκόμενα μέρη, Ελλάδα – Τουρκία – Κύπρο, έχει απασχολήσει αρκετές φορές τη διεθνή κοινότητα. Υπάρχουν, μάλιστα απόψεις που θεωρούν ότι το «κυπριακό» ανάγεται σε προγενέστερο χρόνο, από το 1878 που η Κύπρος πέρασε από την οθωμανική κατοχή στη βρετανική (εγχειρίδιο ΑΠΚΥ ΕΔΜ51, § 7.2.1).  

[8] Για περισσότερα βλ. «The EU and the Cyprus Conflict», http://www.bhamlive3.bham.ac.uk/Documents/college-social-sciences/government-society/polsis/research/eu-border-conflict/wp18-perceptions-of-the-border-and-europe-in-the-cyprus-conflict.pdf 

[9] Ενδεικτικά βλ.  Χασαπόπουλος Ν., «Η Κύπρος αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ εν μέσω τουρκικών απειλών», Το Βήμα,  15/6/2012, http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=462598 ,  «Η σκυτάλη της Προεδρίας στην Κύπρο», http://euractiv.gr/thematikoi-fakeloi/i-skytali-tis-proedrias-stin-kypro, «Να μην μετατραπεί σε ζημιά για Ε.Ε. ο ενθουσιασμός των Ε/κ», Φιλελεύθερος, 7/7/12, σελ. 4 , «Νέα επίθεση της Άγκυρας στην Προεδρία», Χαραυγή, 7/7/2012, σελ.7

[10] Ενδεικτικά βλ. «Η σκυτάλη της Προεδρίας στην Κύπρο», http://euractiv.gr/thematikoi-fakeloi/i-skytali-tis-proedrias-stin-kypro

[11] «Τι είναι η Προεδρία της ΕΕ;», http://www.cy2012.eu/el/menu/the-presidency-eu/rotating-presidency/what-is-an-eu-presidency

[12] Για περισσότερες πληροφορίες που αφορούν στα όργανα της ΕΕ, βλ. http://europa.eu

[13] «Κύπρος προεδρεύουσα της ΕΕ!», 1/7/2012, σελ. 4

[14]  «Το ένα πόδι στην Προεδρία και το άλλο στον Μηχανισμό», 1/7/2012 στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας.

[15] Άρθρο του Κώστα Βενιζέλου με τίτλο «Με πατερίτσες στην Προεδρία Ε.Ε.», σελ. 3

[16] Στο άρθρο της εφημερίδας «Η τιμή είναι για την Κύπρο», σελ. 5

[17] Το μότο της Κυπριακής Προεδρίας όπως αναφέρεται στο «Πρόγραμμα και Προτεραιότητες», http://www.cy2012.eu/el/Footer/the-cyprus-presidency/programme-and-priorities

[18] Ενδεικτικά βλ. «Με εμπιστοσύνη περιβάλλει η Ε.Ε. τον εσωτερικό έλεγχο», Φιλελεύθερος, 5/7/2012, σελ.32, «Θετικές προσδοκίες για την Κυπριακή Προεδρία», Φιλελεύθερος, 8/7/12, σελ.9, «Με άριστα ξεκίνησε η Κυπριακή Προεδρία», Χαραυγή, 8/7/2012,  «Πρώτα θετικά αποτελέσματα επί Κυπριακής Προεδρίας της ΕΕ», Χαραυγή, 13/7/2012

[19] Βλ. ενδεικτικά «Κόκκινη κάρτα από Μέρκελ» στο πρωτοσέλιδο της 20^ης Ιουλίου 2012.

[20] Ενδεικτικά, αλλά χαρακτηριστικά, αποτελούν τα δημοσιεύματα: «Αυτό που μας «έφαγε» είναι ο πόλεμος εκ των «έσω»» (1/7/2012), «Ποιοι μας έφεραν στο χείλος του γκρεμού» (8/7/2012), «Πού αποσκοπεί η διαστρέβλωση της αλήθειας;» (12/7/2012), «Παράδειγμα προς αποφυγή» (1/9/2012) 

[21] Ενδεικτικά βλ. «Μύθοι και πραγματικότητες για την οικονομία» (8/7/2012), «Να σκεφτούν τη ζημιά που κάνουν στον τόπο» (28/8/2012),  «Σκληρή μάχη θα δώσει το συνδικαλιστικό κίνημα» (13/10/2012)

[22] Ενδεικτικά βλ. «Κυπριακή Προεδρία υπό στενή εποπτεία» και «Η έλευση της Τρόικα δεν θα είναι «αναίμακτη»» (1/7/2012), «Κι αυτοί; Ακούνε και σημειώνουν…» (6/7/2012), «Ελλάδα 2010=Κύπρος 2012» (8/7/2012), «Σαρωτικά τα μέτρα από το ΔΝΤ» (15/7/2012), «Ταπί και ψύχραιμοι» και «Καλημέρα Ευρώπη, Καλημέρα Πρόεδρε» (26/7/2012), «Η συνολική σοφία των πολιτικών και η ωμή πραγματικότητα» (17/10/2012)

[23] Βλ. ενδεικτικά «Φάντομ και φαντάσματα», Φιλελεύθερος, 29/7/2012, σελ.5 και «Προκλήσεις με απύθμενο θράσος», Χαραυγή, 8/7/2012, σελ.4

[24] Βλ. ενδεικτικά «Ασέβεια στους ήρωες του τόπου», 13/7/2012, σελ.6

[25] Βλ. ενδεικτικά «Η Ευρώπη στη δίνη της οικονομικής κρίσης», 2/7/2012, σελ.2 ,»Δεινού δαιμονίου (συνενόχως) δέσμιοι», 7/7/2012, σελ. 8,  «Οι δύο όψεις της εμφάνισης Χριστόφια», 8/7/2012, σελ.5, «Πού είναι οι αντιμνημονιακές δυνάμεις της Κύπρου;», 9/7/2012, σελ. 8

[26] Ενδεικτικές οι μελέτες του Γιάννη Παπαδάκη για τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται η εθνική ταυτότητα με την ιστορία στην Κύπρο και το ρόλο των μέσων (βλ. βιβλιογραφία)