Ενσωμάτωση των νέων μέσων στη δημοσιογραφική κοινότητα στην περίπτωση της δίωξης Βαξεβάνη. Εύρος επιρροής του δημοσιογράφου-πολίτη στον επαγγελματία-πολίτη

Εισαγωγή

Στις φιλελεύθερες κοινωνίες τα ΜΜΕ θεωρούνται από τους βασικούς πυλώνες της δημοκρατίας καθώς έχουν τη δύναμη να ελέγχουν κάθε μορφή εξουσίας, να ενημερώνουν ελεύθερα τους πολίτες και να προωθούν τη συμμετοχή τους στα πολιτικά - κοινωνικά δρώμενα, παρέχοντάς τους ένα βήμα διαλόγου[1]. Παρά την κριτική που έχει ασκηθεί αναφορικά με τις πιέσεις που πιθανόν υφίστανται οι δημοσιογράφοι και έχουν ως αποτέλεσμα την καχυποψία του κοινού ως προς τη δημοσιογραφική λειτουργία[2], η διάδοση των νέων μέσων και της τεχνολογίας, στη δημοσιογραφία μπορεί, σύμφωνα με μερίδα αναλυτών, να προκαλέσει συνακόλουθα αλλαγές σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, αφού «το Ίντερνετ δημιουργεί την πιθανότητα νέων πολιτικών μορφών, και συγκεκριμένα την τελική πραγμάτωση αυτής καθεαυτής της δημοκρατίας […μπορεί…] να δημιουργήσει αυτό που, χωρίς υπερβολή θα ονομάζαμε νέους κόσμους, δηλαδή νέους πολιτικούς, ηθικούς και κοινοτικούς κόσμους»[3]. 

Είναι γενικά αποδεκτό ότι «οι νέες τεχνολογίες και τα ΜΜΕ δεν είναι σήμερα δυο διακριτές οντότητες, αλλά αποτελούν συστατικά στοιχεία και προσδιοριστικούς παράγοντες του σύγχρονου τεχνολογικού επικοινωνιακού περιβάλλοντος»[4], όπου για παράδειγμα, παραδοσιακά έντυπα μέσα διευρύνουν την παρουσία τους και στο ψηφιακό περιβάλλον, προσπαθώντας να ενδυναμώσουν ή να διατηρήσουν την απήχησή τους στην κοινή γνώμη. Έτσι, το διαδίκτυο από τεχνολογική δυνατότητα έχει πλέον καταστεί «πρωταρχικά ένα μέσο επικοινωνίας […], είναι συγχρόνως τεχνολογία, οικονομία, πολιτισμός και αναπαράσταση»[5].

Υπό το πρίσμα αυτών των εξελίξεων, στόχος της παρούσας εργασίας είναι να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο έχει επηρεαστεί η δημοσιογραφική λειτουργία από το διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα. Ειδικότερα, θα μελετήσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι επαγγελματίες δημοσιογράφοι ενσωματώνουν τα κοινωνικά μέσα στην εργασία τους και  τα όρια επιρροής των πολιτών στη δημοσιογραφική λειτουργία. Ως μελέτη περίπτωσης επιλέχθηκε η δίωξη του δημοσιογράφου Κ. Βαξεβάνη για τη δημοσίευση της «λίστας Λαγκάρντ», καθώς στην περίπτωση αυτή μπορεί να μελετηθεί ταυτόχρονα η δεοντολογία και η οντολογία της δημοσιογραφίας. Τα παραδοσιακά μέσα στην εργασία μας εκπροσωπεί ο ιστότοπος της εφημερίδας «Τα Νέα», http://www.tanea.gr, λόγω της ευρείας κυκλοφορίας του έντυπου μέσου και την αναγνώριση του ηλεκτρονικού, ενώ για τα νέα μέσα επιλέχθηκε η ομάδα που δημιουργήθηκε στο Facebook για τη στήριξη του δημοσιογράφου, http://www.facebook.com/freeVaxevanis, εξαιτίας της άμεσης σχέσης της με το θέμα.

Μελέτη περίπτωσης: θεωρητικό και ερευνητικό πλαίσιο

Οι νέες τεχνολογίες θέτουν πρόσθετες προκλήσεις για τους δημοσιογράφους της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας, καθώς το διαδικτυακό περιβάλλον παρέχει τη δυνατότητα ενεργητικότερης παρουσίας των πολιτών που, από καταναλωτές των ειδήσεων, συχνά μετατρέπονται σε παραγωγούς[6]. 

Ο Mark Deuze εξετάζει τη διαδικτυακή δημοσιογραφία στο πλαίσιο μιας τυπολογίας με τέσσερις διαστάσεις και κύρια χαρακτηριστικά, ως προς την παραγωγή και τη δημιουργία περιεχομένου, την υπερκειμενικότητα, την πολυμεσικότητα και τη διαδραστικότητα[7], σημειώνοντας ότι το μοντέλο του δεν είναι απόλυτο και δεν οριοθετεί όλα τα είδη δημοσιογραφίας. Οι τέσσερις βασικοί τύποι της διαδικτυακής δημοσιογραφίας[8] τοποθετούνται σε ένα σύστημα κάθετων αξόνων: τον οριζόντιο άξονα, με άκρα την έμφαση στο περιεχόμενο και την έμφαση στη συνδεσιμότητα, και τον κάθετο άξονα, που έχει ως άκρα τη ρυθμιζόμενη ή μη ρυθμιζόμενη συμμετοχική επικοινωνία, όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 1[9]:

Διάγραμμα 1: Η τυπολογία των μορφών διαδικτυακής δημοσιογραφίας κατά τον Deuze

Η επίδραση των τριών κύριων χαρακτηριστικών που προαναφέρθηκαν, μπορεί να οδηγήσει σε μετατοπίσεις ενός μέσου επικοινωνίας στο παραπάνω σύστημα αξόνων, καθώς τόσο το δίπολο περιεχόμενο-συνδεσιμότητα όσο και το εύρος της συμμετοχικότητας επηρεάζουν κάθε μέσο ως σύνολο.

Η παρούσα εργασία βασίζεται στην τυπολογία του Deuze και φιλοδοξεί να διερευνήσει τα εξής επιμέρους θέματα:

1. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των επιλεγόμενων ιστότοπων με βάση την τυπολογία Deuze,

2. Πώς ενσωματώθηκαν τα νέα μέσα στη δημοσιογραφική κοινότητα στην περίπτωση της δίωξης Βαξεβάνη.

Απώτερος σκοπός είναι να ανιχνευθεί το εύρος επίδρασης της δημοσιογραφίας των πολιτών (citizen journalism).

Ο Κ. Βαξεβάνης, έμπειρος επαγγελματίας δημοσιογράφος, εκδότης του περιοδικού HOT DOC και κύριος του ιστότοπου http://www.koutipandoras.gr, στις 26/10/2012 προανήγγειλε μέσω του ιστοχώρου του τη δημοσίευση της «λίστας Λαγκάρντ» από το περιοδικό του[10]. Εν μέσω πολιτικών και κοινωνικών αντιπαραθέσεων της περιόδου σχετικά με την υπόθεση του cd / usb με τα ονόματα της επονομαζόμενης «λίστας Λαγκάρντ», ο δημοσιογράφος φέρεται να θέτει στον εαυτό του ηθικά και κανονιστικά διλήμματα[11] που αφορούν στη δημοσίευση ή μη της λίστας. Δηλώνει ότι τελικά «Η απόφασή μας να δημοσιεύσουμε τα ονόματα είναι συνειδητή»[12], ξεκαθαρίζοντας ότι η δημοσίευση δεν αποσκοπεί στην έκθεση των αναφερόμενων προσώπων, αφού «Οι άνθρωποι που υπάρχουν στη λίστα δεν είναι απαραίτητα φοροκλέφτες, ούτε διαχειριστές μαύρου χρήματος»[13]. 

Στις 27/10/2013 εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης του δημοσιογράφου με τη διαδικασία του αυτόφωρου για παραβίαση του Νόμου περί προσωπικών δεδομένων και η είδηση διαδόθηκε άμεσα στα διαδικτυακά μέσα[14]. Στο facebook «δημιουργήθηκαν τουλάχιστον τέσσερα γκρουπ υποστήριξης του δημοσιογράφου, με το δημοφιλέστερο, το Ομάδα Υποστήριξης στον Κώστα Βαξεβάνη»[15], το οποίο μελετάμε στην παρούσα εργασία.

H Ομάδα Υποστήριξης στον Κώστα Βαξεβάνη[16] - http://www.facebook.com/freeVaxevanis - δημιουργήθηκε με σκοπό την υποστήριξη του δημοσιογράφου «στον αγώνα του για διαφάνεια και μη χειραγωγημένη δημοσιογραφία στην Ελλάδα»[17] και εναρκτήριο κάλεσμα για συμμετοχή αποτέλεσε η γνωστοποίηση της εντολής σύλληψης του δημοσιογράφου. Η ανταπόκριση ήταν άμεση, με μηνύματα ενθάρρυνσης και στήριξης στο δημοσιογράφο, σχόλια γύρω από την ηθική του στάση, προσωπική και επαγγελματική, αλλά και απόψεις που παραπέμπουν στην ανάγκη για ανεξάρτητη ερευνητική και κριτική δημοσιογραφία, π.χ.

Δημήτρης Μάρκου Ο Κώστας Βαξεβάνης κάνει πραγματική δημοσιογραφία, με δυνατά ρεπορτάζ, αποκαλυπτικά και ενοχλούν παράγοντες του σάπιου συστήματος. Η πολιτική και οικονομική ελίτ που λεηλατεί τον τόπο με στήριγμα την υποτέλεια και την εξάρτηση, εχει βολευτεί με τα παπαγαλάκια και τους αργυρώνυτους δημοσιογράφους που όχι μόνο κάνουν προπαγάνδα για να εξυπηρετούν αλλότρια συμφέροντα αλλά αποσιωπούν ουσιώδη. Τους ενοχλεί λοιπόν ένας καθαρός δημοσιογράφος και έψαχναν ευκαιρία για δίωξη.ΚΑΤΩ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΑΞΕΒΑΝΗ !!!

Στη σελίδα της Ομάδας διαπιστώνουμε την έντονη παρουσία υπερκειμενικών και πολυμεσικών αφηγημάτων. Χρησιμοποιούνται εξωτερικοί υπερ-σύνδεσμοι, μεγάλο μέρος των οποίων, ωστόσο, οδηγεί στον ιστοχώρο του δημοσιογράφου. Η ροή του ιστότοπου παραπέμπει σε μια μορφή λειτουργικής διαδραστικότητας[18], καθώς ο χρήστης έχει κάποιο βαθμό συμμετοχής στη διαμόρφωση του περιεχομένου, κυρίως μέσω κατάθεσης απόψεων και σχολίων. Σύμφωνα με το μοντέλο του Deuze, ο ιστότοπος της Ομάδας είναι ιστότοπος διαμοιράσματος και συζήτησης, όμως δε θα λέγαμε ότι είναι καθαρά δημοσιογραφικός, με την έννοια ότι οι πολίτες παράγουν ειδησεογραφία, αφού απλώς αναπαράγουν και μεταδίδουν κείμενα.

            Στον ηλεκτρονικό ιστοχώρο της εφημερίδας Τα Νέα, http://www.tanea.gr, και συγκεκριμένα στη σελίδα http://www.tanea.gr/news/greece/article/4763433/?iid=2 όπου εμφανίζεται το θέμα της δίωξης Βαξεβάνη, η μορφή και το περιεχόμενο του κειμένου παραπέμπουν έντονα στους επαγγελματικούς καθιερωμένους ιστότοπους. Στο κυρίως κείμενο υπάρχουν αναφορές σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης χωρίς να συνοδεύονται από εξωτερικούς υπερ-συνδέσμους. Η χρήση εξωτερικών υπερ-συνδέσμων γίνεται μόνο στην αναφορά δημοσιευμάτων ξένων εντύπων (χαμηλή υπερκειμενικότητα). Το κείμενο συνοδεύεται από μία φωτογραφία, αλλά δεν χρησιμοποιούνται άλλα πολυμέσα, όπως βίντεο (ελάχιστη πολυμεσικότητα). Στο κάτω μέρος του κειμένου, ωστόσο, δίνεται η δυνατότητα σχολιασμού από το κοινό. Εκεί καταγράφονται μηνύματα συμπαράστασης ή καχυποψίας για το δημοσιογράφο, ευρύτερες  πολιτικές απόψεις ή σκέψεις που διευρύνονται στο ρόλο της δημοσιογραφίας στα πλαίσια μιας ευνομούμενης δημοκρατικής πολιτείας, όπως

Μπακας Δημος

Υπευθηνος πολιτης ειναι ο ενημερωμενος πολιτης και ψηφιζει σωστα. Η εντιμη ενημερωση ειναι δουλεια της μαχομενης δημοσιογραφιας που υπηρετει σωστα τον λαο και την πατριδα. Με αυτες τις θεσεις αν συντασεται ο κος Μπαξεβανης ,ΜΠΡΑΒΟ του. Εξαλου αυτο που εκανε ειναι τελειως πρωτογνωρο για την κοινωνια μας και ηταν πολυ φυσικο να αποτελει προκληση για τους μονιμα ανεγκιχτους εξουσιαστες ,εξου και ο τροπος αντιδρασης τους,η διωξη.

Η εφημερίδα προκαλείται από αναγνώστη να καταθέσει την άποψή της:

Άρης Αναγνωστόπουλος

Τη γνώμη των ΝΕΩΝ δε μας τη λέτε όμως...συνάδελφός σας είναι,σαν να μη σας αφορά βλέπω ότι δημοσιεύεται το θέμα...οι New York Times,νοιάζονται περισσότερο για την ελευθερία του τύπου στην Ελλάδα από ΤΑ ΝΕΑ;;; *ελπίζω να δημοσιεύσετε το σχολιασμό ετούτο,στο πλαίσιο της απρόσκοπτης ενημέρωσης του κοινού σας και της ελευθερίας της γνώμης αυτού,που ευαγγελίζεστε...

παρά ταύτα δεν απαντά, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι η καθοδηγητική διαδραστικότητα που παραπέμπει σε κλειστή δημοσιογραφική κουλτούρα, στην οποία υπάρχει μια μονόδρομη αφήγηση από τους δημοσιογράφους στους πολίτες[19].

            Ένα στοιχείο που συναντάται και στους δύο ιστότοπους είναι η επίκληση της ελευθεροτυπίας, που όμως συγχέεται και νοείται άλλοτε ως ελευθερία του λόγου και άλλοτε ως ελευθερία της ενημέρωσης-πληροφόρησης, που στην ουσία αποτελούν βασικά συστατικά της[20]. Επίσης, η επίκληση της προστασίας προσωπικών δεδομένων στην περίπτωση της δημοσιοποίησης της «λίστας Λαγκάρντ», φαίνεται να μη γίνεται αποδεκτή από τους πολίτες και στα δύο είδη μέσων, με τη σκέψη ότι το δημόσιο συμφέρον υπερτερεί έναντι των επιμέρους συμφερόντων, κάτι που υποστηρίζει και ο Blumler λέγοντας ότι το δημόσιο συμφέρον «συνεπάγεται μια μακροσκοπική προοπτική αφού συμπεριλαμβάνονται οι διεκδικήσεις των διαδεχόμενων γενιών και το μέλλον της κοινωνίας, καθώς και οι άμεσες ανάγκες των ανθρώπων»[21].

            Μελετώντας τους δύο ιστοχώρους διαπιστώνεται ότι ο ίδιος ο δημοσιογράφος ενσωμάτωσε τα νέα μέσα στη δημοσιογραφία, προκειμένου να επικοινωνήσει τις απόψεις του και τις επιλογές του, χρησιμοποιώντας ποικιλία μέσων, ιδιαίτερα τους προσωπικούς του λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον ιστοχώρο του. Ενώ η Ομάδα τις ενσωμάτωσε στο υλικό της και φρόντισε να τις μετα-/διαδώσει, εξυπηρετώντας έτσι το στόχο για τον οποίο δημιουργήθηκε, ο ιστότοπος των Νέων ανέφερε απλά τις παρεμβάσεις του Βαξεβάνη ύστερα και από την κινητοποίηση των κοινωνικών μέσων. Ο δημοσιογράφος, λοιπόν, χρησιμοποίησε πλήρως τις δυνατότητες που του προσφέρει η τεχνολογία και βασίστηκε στο κανονιστικό δημοσιογραφικό πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων του[22], ώστε να πετύχει τους στόχους του.

Συμπεράσματα

            Η τεχνολογία έχοντας παρεισφρήσει σε όλους τους τομείς της ζωής έχει προκαλέσει αλλαγές στην άσκηση της δημοσιογραφίας, καθώς  «η ψηφιακή επεξεργασία όλων των δεδομένων επέτρεψε […] τον συνδυασμό όλων των μέσων παράστασης των δεδομένων. Έτσι […] τα παλαιά μέσα δεν απωθούνται από τα νέα, αλλά εντάσσονται σε γενικότερα πλαίσια λειτουργίας»[23], παρέχοντας τη δυνατότητα στους πολίτες να τα αξιοποιήσουν ως ένα βήμα δημόσιου διαλόγου, ακόμα κι αν «η αύξηση των επιλογών είναι πάντα προδομημένη από τις συνθήκες του ανταγωνισμού»[24] των μέσων. Τα νέα μέσα αξιοποιούνται κυρίως από τους επαγγελματίες δημοσιογράφους, ενώ η παρουσία των πολιτών-δημοσιογράφων είναι μάλλον δυνητική παρά πραγματική[25]. Επίσης, το διαδίκτυο και τα νέα μέσα παρέχουν τη δυνατότητα στους επαγγελματίες δημοσιογράφους να κινηθούν στα δεοντολογικά πρότυπα της ανεξάρτητης, κριτικής και ερευνητικής δημοσιογραφίας παρακάμπτοντας είτε τις πιέσεις από τα όποια οικονομικά ή πολιτικά συμφέροντα, είτε τα ερμηνευτικά κενά στους κώδικες δεοντολογίας, με τον ίδιο τρόπο που μπορούν να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένα συμφέροντα καλυπτόμενοι πίσω από τη νομιμοποιητική ασπίδα της στάσης των πολιτών και την επίκληση της ιδιότητάς τους στο δημόσιο διαδικτυακό χώρο.

            Οι προκλήσεις που τίθενται τόσο στη δομή και τη λειτουργία των μέσων ενημέρωσης, όσο και στη λειτουργία των ίδιων των δημοσιογράφων, φαίνεται ότι μετατίθενται μάλλον προς το επίπεδο του ανταγωνισμού για διατήρηση του κύρους και της εξουσίας τους, δηλαδή της επιχειρηματικής τους οντολογίας, παρά σε επίπεδα δεοντολογίας της δημοσιογραφίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΠΚΥ, Εγχειρίδιο ΕΔΜ51, Κοινωνία και Επικοινωνία/Δημοσιογραφία, Λευκωσία 2011

Bolz N., Το αλφαβητάρι των μέσων, Σμίλη, 2008, σελ.42

Deuze M., “The web and its journalisms: considering the consequences of different types of newsmedia online”, New Media Society, 2003, vol.5, pp.203-230, http://nms.sagepub.com/content/5/2/203 (2/10/2012)

«Δικάζεται τη Δευτέρα ο δημοσιογράφος Κώστας Βαξεβάνης» http://www.tanea.gr/news/greece/article/4763433/?iid=2 (17/3/2013)

«Εντολή να συλληφθεί ο δημοσιογράφος Κώστας Βαξεβάνης», http://www.newsbomb.gr/koinwnia/story/247360/entoli-na-syllifthei-o-dimosiografos-kostas-vaxevanis (16/3/2013)

Graham G., Internet, Μια κοινωνιολογική προσέγγιση, Περίπλους, Αθήνα 2001

Himelboim I. and Limor Y., Media perception of freedom of the press, Journalism 2008, SAGE Publications, http://jou.sagepub.com/content/9/3/235 (20/2/2013)

Καραν Τ., Μέσα Επικοινωνίας και εξουσία, Καστανιώτη, Αθήνα 2005,

Keane J., Μέσα επικοινωνίας και Δημοκρατία, Πατάκη, 2000

ΜακΚουέιλ Ν., Η Θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας για τον 21 ο αιώνα, μετάφ. Κάτια Μεταξά, Καστανιώτης, Αθήνα 2003

Παπαθανασόπουλος Σ. (επιμ.), Τα Μέσα επικοινωνίας στον 21^ο αιώνα,Καστανιώτης, Αθήνα 2011

Papacharissi Z., «The Virtual Sphere 2.0: The internet, the public sphere, and beyond», στο Handbook of Internet Politics, Routledge, London 2008, pp.230-245

«Σάλος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», http://www.tanea.gr/news/greece/article/4763633/?iid=2 (17/3/2013)

Serafeim K., «The Impact of Social Media on Press Freedom in Greece: Benefits, Challenges and Limitations», Journal for Commounication Studies, 2012, vol.5, pp.163-191

Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ΕΚΠΑ Αθηνών, Η «κατασκευή» της πραγματικότητας και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, Αλεξάνδρεια, 1998

White Ai., To Tell you the truth, The ethical Journalism Initiative, 2008, http://ethicaljournalisminitiative.org/pdfs/EJI_book_en.pdf (20/2/2013)

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ  (προσ. 16/3/2013 – 12/4/2013)

http://www.tanea.gr

http://www.facebook.com/freeVaxevanis

http://www.koutipandoras.gr

---

[1] Ενδεικτικά βλ. Ντένις ΜακΚουέιλ, Η θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας για τον 21^ο αιώνα, Καστανιώτης, Αθήνα 2003, σελ. 186-189

[2] Ενδεικτικά βλ. Τζέιμς Κάραν, Μέσα Επικοινωνίας και Εξουσία, Καστανιώτης, Αθήνα 2005, σελ. 320-330 και John Keane, Μέσα επικοινωνίας και Δημοκρατία, Πατάκη, 2000, σελ. 60

[3] Gordon Graham, Internet, Μια κοινωνιολογική προσέγγιση, Περίπλους, Αθήνα 2001, σελ. 38

[4] Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ΕΚΠΑ Αθηνών, Η «κατασκευή» της πραγματικότητας και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, Αλεξάνδρεια, 1998, σελ.222

[5] Εγχειρίδιο ΑΠΚΥ, ΕΔΜ51, Κοινωνία και Επικοινωνία/Δημοσιογραφία, Λευκωσία 2011, § 10.1

[6] Στη βιβλιογραφία είναι συχνή η αναφορά του όρου prosumer, που αποτελεί συμφυρμό των λέξεων professional και comsumer, δηλαδή επαγγελματίας και καταναλωτής αντίστοιχα, ταυτόχρονα. Ο όρος αναφέρεται στους ερασιτέχνες δημοσιογράφους, που όμως συχνά λειτουργούν ως επαγγελματίες.

[7] Ως υπερκειμενικότητα νοείται η δυνατότητα διασύνδεσης κειμένων μέσω εσωτερικών ή εξωτερικών υπερσυνδέσμων. Η πολυμεσικότητα σχετίζεται με τη δυνατότητα ενσωμάτωσης πολλών μέσων, όπως εικόνα, ήχος, βίντεο ή γραφήματα στο κείμενο. Η διαδραστικότητα σχετίζεται με το βαθμό συμμετοχικότητας στην παραγωγή, τη μετάδοση ή την αναμετάδοση πληροφοριών/ ειδήσεων κάποιου μέσου: Mark Deuze, “The web and its journalisms: considering the consequences of different types of newsmedia online”, New Media Society, 2003, vol.5, pp.203-230, http://nms.sagepub.com/content/5/2/203 (2/10/2012)

[8] Στο μοντέλο του Deuze διαδικτυακή θεωρείται η δημοσιογραφία που παράγεται για το διαδίκτυο.

[9] Το σχεδιάγραμμα είναι από το βιβλίο Τα Μέσα επικοινωνίας στον 21^ο αιώνα, επιμ. Παπαθανασόπουλος Σ., Καστανιώτης, Αθήνα 2011, σελ. 287

[10] «Η λίστα Λαγκάρντ στο έκτακτο HOT DOC του Σαββάτου», http://www.koutipandoras.gr/27623/%CE%B7-%CE%BB%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B1-%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CE%AC%CF%81%CE%BD%CF%84-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%AD%CE%BA%CF%84%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%BF-hot-doc-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%83%CE%B1%CE%B2%CE%B2.html

[11] Ενδεικτικά για τα διλήμματα και τον τρόπο που ωθούν σε αυτό-ρύθμιση τους δημοσιογράφους, βλ. White Ai., To Tell you the truth, The ethical Journalism Initiative, 2008, chapter 1, http://ethicaljournalisminitiative.org/pdfs/EJI_book_en.pdf (20/2/2013)

[12] «Η λίστα Λαγκάρντ στο έκτακτο HOT DOC του Σαββάτου», ως άνω

[13] Στο ίδιο

[14] Ενδεικτικά βλ. «Εντολή να συλληφθεί ο δημοσιογράφος Κώστας Βαξεβάνης», http://www.newsbomb.gr/koinwnia/story/247360/entoli-na-syllifthei-o-dimosiografos-kostas-vaxevanis (16/3/2013) και «Δικάζεται τη Δευτέρα ο δημοσιογράφος Κώστας Βαξεβάνης», http://www.tanea.gr/news/greece/article/4763433/?iid=2 (17/3/2013)

[15] «Σάλος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», http://www.tanea.gr/news/greece/article/4763633/?iid=2 (17/3/2013)

[16] Στο εξής θα αναφέρεται στο κείμενο ως Ομάδα

[17] http://www.facebook.com/freeVaxevanis/info (16/3/2013)

[18] Βλ. Deuze, ό.π.

[19] Βλ. Παπαθανασόπουλος, ό.π., σελ. 303

[20] Περισσότερα βλ. Himelboim I. and Limor Y., Media perception of freedom of the press, Journalism 2008, SAGE Publications, p. 237,  http://jou.sagepub.com/content/9/3/235 (20/2/2013)

[21] ΜακΚουέιλ, ό.π., σελ.

[22] Ενδεικτικά αναφέρονται το άρθρο 14 του Συντάγματος και ο Κώδικας Επαγγελματικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης της Ε.Σ.Η.Ε.Α., http://www.esiea.gr/gr/index.html (10/4/2013)

[23] Norbert Bolz, Το αλφαβητάρι των μέσων, Σμίλη, 2008, σελ.42

[24] Κάραν, ό.π., σελ. 340

[25] Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξαν και ακαδημαϊκές έρευνες μεγαλύτερου εύρους. Ενδεικτικά βλ. Z. Papacharissi, «The Virtual Sphere 2.0: The internet, the public sphere, and beyond», στο Handbook of Internet Politics, Routledge, London 2008, pp.230-245 και K. Serafeim, «The Impact of Social Media on Press Freedom in Greece: Benefits, Challenges and Limitations», Journal for Commounication Studies, 2012, vol.5, pp.163-191