Ιχνηλατώντας τις ειδήσεις των Κυπριακών Μέσων στις 18-21 Ιανουαρίου 2013

του Ανδρέα Παπαευτυχίου

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ειδήσεις του τετραημέρου 18-21 Ιανουαρίου 2013 στην Κύπρο, τόσο στα παραδοσιακά όσο και στα νέα Μέσα. Σωρεία θεμάτων συμπεριλαμβάνονται σ’ αυτές, ωστόσο όπως θα παρατηρήσουμε παρακάτω περιστρέφονται κυρίως γύρω από δύο άξονες· την οικονομική κρίση που μαστίζει το τελευταίο χρονικό διάστημα την Κύπρο και τις προεδρικές εκλογές που θα διεξαχθούν το Φεβρουάριο.

Ημερήσια Διάταξη

            Ποια ήταν λοιπόν η ημερήσια διάταξη/ατζέντα; Τι περιελάμβανε το κυρίως «μενού» τις συγκεκριμένες μέρες; 
Ας εξετάσουμε, αρχικά, το περιεχόμενο των κεντρικών δελτίων ειδήσεων του τηλεοπτικού σταθμού ΑΝΤ1 Κύπρου. Την Παρασκευή 18 Ιανουαρίου 2013 δόθηκαν οι εξής τίτλοι στα κυριότερα θέματα: «Έντεκα προεδρικοί υποψήφιοι», «Δεσμεύσεις και διακηρύξεις των τριών βασικών προεδρικών υποψηφίων», «Αργεί και άλλο το μνημόνιο» και «Αδιέξοδο με την Pimco». Την επόμενη μέρα, το κανάλι επέλεξε τους τίτλους «Πολιτικές φωτιές για τη διζωνική», «Φταίει η ίδια η Τρόικα» και «Τουρκικές μεθοδεύσεις» για τις πρώτες ειδήσεις. Την Κυριακή 20 Ιανουαρίου 2013 δέσποζαν οι τίτλοι «Στο Eurogroup με ελλείψεις», «Σφίγγει τον κλοιό η Γερμανία» και «η διζωνική και το εφικτό». Τέλος, τη Δευτέρα 21 Ιανουαρίου 2013 οι κυριότερες ειδήσεις του συγκεκριμένου τηλεοπτικού σταθμού είχαν τους τίτλους «Ξεκρέμαστη η Κύπρος», «Γερμανικό σφυροκόπημα» και η «Η Cyta απαιτεί να έχει έλεγχο».

Ορισμός της ατζέντας και το gate keeping

Ποιοί όμως διαμόρφωσαν την ατζέντα και πώς αυτή ορίστηκε; Πού υπήρχε gate keeping; Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ότι πολλοί ήταν αυτοί που επενέβησαν και επηρέασαν αποφασιστικά την ατζέντα των ειδήσεων του καναλιού, στις υπό εξέταση μέρες. Πρόκειται για τους λεγόμενους «πυλωρούς» («gatekeepers») που μπορεί να είναι οι «πληροφοριακές πηγές» (υπουργεία, οργανισμοί, συνδικάτα κλπ), οι ιδιοκτήτες των Μέσων, οι διευθυντές ειδήσεων, οι αρχισυντάκτες και οι «επιφανείς» δημοσιογράφοι. Οι προαναφερθέντες βρίσκονται σε καίρια πόστα και με τις αποφάσεις τους ασκούν καθοριστικό ρόλο στο περιεχόμενο, το ύφος, την κατεύθυνση και πρωτίστως στον τρόπο με τον οποίο δημοσιεύεται μία είδηση.

Οι «φωνές» τόσο της κυβέρνησης, όσο και της αντιπολίτευσης, αλλά και του ίδιου του Μέσου κατάφεραν να «περάσουν» μέσα στην ατζέντα των ειδήσεων. Στις 18 Ιανουαρίου «ακούστηκε» πιο έντονα η «φωνή» της αντιπολίτευσης που κατηγόρησε ευθέως την κυβέρνηση για κωλυσιεργία σχετικά με το Μνημόνιο και για αδιέξοδο στο διάλογο με το διεθνή οίκο αξιολόγησης Pimco. Την επομένη ήταν η σειρά της κυβέρνησης να προβληθεί περισσότερο με τις δηλώσεις του προέδρου της Δημοκρατίας, Δημήτρη Χριστόφια, ο οποίος καταλόγισε ευθύνες στους ξένους τεχνοκράτες για την καθυστέρηση που παρατηρείται στην  υπογραφή της δανειακής σύμβασης. Από την πλευρά του το κανάλι, το οποίο πρόσκειται ιδεολογικά στον ΔΗΣΥ και κατά συνέπεια στην αντιπολίτευση (Δεξιά), παρουσίασε ορισμένες (κύριες) ειδήσεις με τέτοιο τρόπο ώστε να αφήνονται αιχμές σχετικά με τους χειρισμούς της κυβέρνησης στο θέμα του Μνημονίου. Αυτό φανερώνουν οι τίτλοι «Σφίγγει τον κλοιό η Γερμανία» (20 Ιανουαρίου), «Ξεκρέμαστη η Κύπρος» και «Γερμανικό σφυροκόπημα» (21 Ιανουαρίου) που απηχούν τις ιδεολογικές πεποιθήσεις-αντιλήψεις του αρχισυντάκτη, του διευθυντή ειδήσεων και κατ’ επέκτασην του ίδιου του Μέσου. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ακόμη ότι στις 18 του μηνός σκόπιμα προβλήθηκαν πρώτες οι προεκλογικές δεσμεύσεις του Νίκου Αναστασιάδη. Επομένως, παρατηρούμε ότι η ατζέντα τίθεται με βάση τις πολιτικο–ιδεολογικές πεποιθήσεις των «πυλωρών» και βέβαια με βάση το απώτερο κίνητρό τους που είναι το κέρδος, αλλά και οι εντυπώσεις που αφήνουν.

Στο σημείο αυτό γίνεται φανερό ότι αφενός πολλοί μπορούν να χειριστούν τις ειδήσεις και αφετέρου ότι καταργείται η δυνατότητα μιας είδησης «απαλλαγμένης» και «απελευθερωμένης» από τα «δεσμά» των επιλογών και των προτιμήσεων, κυρίως λόγω του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των ειδησεογραφικών οργανισμών. Ουσιαστικά, με τις αποφάσεις των «πυλωρών» καθορίζεται και η ατζέντα της ίδιας της κοινωνίας και διαμορφώνεται εν πολλοίς η κοινή γνώμη. «Βλέπουμε λοιπόν πόσο υποκειμενική, πόσο εξαρτώμενη από τις προσωπικές εμπειρίες, αντιλήψεις και προσδοκίες του "πυλωρού" είναι στην πραγματικότητα η μετάδοση των "ειδήσεων"», είχε υποστηρίξει κάποτε ο Ντέηβιντ Μάνιν Ουάιτ. Διόλου τυχαία δήλωση προφανώς...

                 

Ο διαφορετικός «κόσμος» των ΜΜΕ

            Συγκρίνοντας τις κύριες ειδήσεις όλων των Μέσων το τετραήμερο 18-21 Ιανουαρίου 2013 διαπιστώνουμε ότι η θεματολογία της βασικής ατζέντας επικεντρώνεται (όπως έχει προαναφερθεί) σε δύο άξονες- σημεία: στην οικονομική κρίση που πλήττει το νησί με τα συνεπακόλουθά της (σύναψη δανειακής σύμβασης για διάσωση της οικονομίας της χώρας, αντιδράσεις, απόδοση ευθυνών, αλληλοκατηγορίες κλπ) και τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές με τον ανάλογο απόηχό τους (με έμφαση στις δημοσκοπήσεις, στις διακηρύξεις και στις δεσμεύσεις των προεδρικών υποψηφίων κλπ). Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι αυτός είναι ο κοινός τους παρονομαστής. Ωστόσο, παρατηρούνται και ορισμένες διαφορές που οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στη διαφορετική φύση του κάθε Μέσου.

            Η τηλεόραση και πιο συγκεκριμένα η τηλεοπτική γλώσσα έχει όρια στην ανάλυση των ειδήσεων και στην ποσότητα των πληροφοριών που μπορεί να μεταφέρει. Η λειτουργία της βασίζεται περισσότερο στο συναίσθημα και στην εντύπωση. Αυτό που προέχει είναι η εμφάνιση του "λαλήσαντος" και η εικόνα του γεγονότος. Ο λόγος είναι πολύ συνοπτικός και λειτουργεί υποστηρικτικά προς την εικόνα. Επιπλέον, η τηλεόραση καταπιάνεται με πιο λαϊκά θέματα που αφορούν άμεσα την ευρεία μάζα των πολιτών (η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της, αλλά και οι προεδρικές εκλογές εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία). Εκείνο που μένει τελικά είναι μια «γενική εντύπωση».         

            Αντιθέτως, τα έντυπα Μέσα ασχολούνται και με πιο σοβαρά ζητήματα και λόγω της φύσης τους έχουν τη δυνατότητα να είναι περισσότερο αναλυτικά, επεξηγηματικά και εξειδικευμένα. Προσφέρουν σε βάθος ενημέρωση, προσεγγίζουν και ερμηνεύουν πολύπλευρα μία είδηση και είναι πλουσιότερα σε ειδησεογραφία-θεματολογία. Για παράδειγμα, στις 20 Ιανουαρίου η εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» «διαφήμιζε» στο πρωτοσέλιδό της τα χαρακτηριστικά των τριών βασικών προεδρικών υποψηφίων, ενώ την επομένη συμπεριέλαβε στην βασική του ατζέντα και άλλες ειδήσεις, όπως την κακοκαιρία στην Ευρώπη που οδήγησε σε ματαιώσεις πτήσεων αλλά και την έκρηξη βόμβας στο «The Mall» του Αμαρουσίου. Βεβαίως, να μην ξεχνάμε ότι η εφημερίδα είναι «μετα-ειδησεογραφική», εφόσον απευθύνεται σε αναγνώστες που έχουν ήδη παρακολουθήσει τις ειδήσεις στην τηλεόραση ή τις έχουν ακούσει στο ραδιόφωνο. Ως εκ τούτου, οφείλει να τους δώσει τα «μετά την είδηση», δηλαδή τα επιπλέον στοιχεία - πληροφορίες που χρειάζονται για να αντιληφθούν καλύτερα το γεγονός.

            Από την πλευρά του το διαδίκτυο έχει έναν περίεργο πλουραλισμό που πολλές φορές ενδέχεται να οδηγήσει σε υπερπληροφόρηση (αλλά και σε παραπληροφόρηση). Η ύπαρξη πολυάριθμων ενημερωτικών ιστοσελίδων, αλλά και η δυνατότητα ταχείας διάδοσης-διάχυσης απεριόριστων προγραμμάτων, στοιχείων και πληροφοριών συνεπάγεται μεγαλύτερο εύρος θεμάτων. Για το λόγο αυτό στη βασική ατζέντα των υπό εξέταση ημερών συμπεριλαμβάνονται και άλλες ειδήσεις. Λόγου χάρη, στις 18 Ιανουαρίου η ιστοσελίδα livenews.com.cy ενσωμάτωσε την είδηση που αφορούσε κάποιον που «σκότωσε τη γυναίκα του θάβοντάς την στην άμμο», ενώ την επομένη ανέφερε ότι «ξεκινούν οι καταγγελίες για όσους φιλάθλους σταθμεύουν πέριξ του ΓΣΠ». Στις 20 Ιανουαρίου, ανάμεσα στις πρώτες ειδήσεις ήταν τα εκτός ελέγχου δεκάδες πύρινα μέτωπα στην Αυστραλία, ενώ την επόμενη μέρα έκανε λόγο για «τέσσερις μαθητές που έχουν μολυνθεί από τον ιό του AIDS» και για «μετωπική σύγκρουση τρένων στη Βιέννη». Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πολλές ειδήσεις οι ενημερωτικές ιστοσελίδες και οι ηλεκτρονικές εφημερίδες είτε παραθέτουν αυτούσια αποσπάσματα από τα έντυπα Μέσα, είτε αναφέρονται στα πρωτοσέλιδά τους προσθέτοντας απλά κι ένα δικό τους σχόλιο για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών. Τέλος, στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter κ.λπ.) και στα ιστολόγια (μπλογκς) αναρτήθηκαν ως επί το πλείστο σχόλια πάνω στα θέματα της επικαιρότητας (που ενίοτε είχαν τη μορφή κουτσομπολιού) και σε πολύ μικρότερο βαθμό υπήρξε ενασχόληση με το καθαρά ειδησεογραφικό-ενημερωτικό κομμάτι. Ως εκ τούτου, ο πολιτικός τους αντίκτυπος ήταν από πολύ περιορισμένος έως ελάχιστος.

Λόγω της διαφορετικής υφής των ΜΜΕ

            Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε πως κάθε Μέσο έχει εντελώς διαφορετική πειθαρχία και τεχνική λειτουργία. Γίνεται εμφανές ότι οι διαδικασίες επιλογής, καταγραφής και παρουσίασης της είδησης γίνονται μέσα στα δεδομένα πλαίσια μιας οργανωμένης λειτουργίας κάθε Μέσου. Κάθε τεχνολογία και κάθε είδος λόγου έχει άλλες δυνατότητες και κατά συνέπεια άλλες προτεραιότητες που εξυπηρετούν διαφορετικές επικοινωνιακές «πολιτικές». Εξού και οι διαφορές που προκύπτουν συχνά ανάμεσα στις πρώτες ειδήσεις των διαφόρων Μέσων.