Η στάση δύο κυπριακών εφημερίδων στην περίπτωση της έκρηξης στο Μαρί και η επιρροή τους στην κοινή γνώμη.

της Θέκλας Κωνσταντίνου

Το σύγχρονο σύστημα πολιτικής επικοινωνίας βρίσκεται σε κατάσταση

«συγκρουσιακής συνεργίας». Αποτελείται δηλαδή από δύο στενά

αλληλοεξαρτώμενα τμήματα· το πολιτικό και το επικοινωνιακό.

Εισαγωγή

Η εργασία που ακολουθεί θα ασχοληθεί με την έκρηξη στη ναυτική βάση «Ευάγγελος Φλωράκης» στο Μαρί. Θα εστιάσει σε δύο εφημερίδες, στον «Φιλελεύθερο» και στον «Πολίτη», οι οποίες θεωρούνται ως ουδέτερες, κάνοντας μια ανάλυση περιεχομένου για τον τρόπο με τον οποίο οι δύο εφημερίδες οργάνωσαν την πληροφόρηση για το Μαρί, αλλά και για ό, τι ακολούθησε. Θα καταγραφούν τα άρθρα για τις 12 και 19 Ιουλίου 2011.  Κατάφεραν να κρατήσουν μια ουδέτερη στάση παρουσιάζοντας και τις δύο οπτικές ή μήπως παρουσίαζαν μια άποψη;  Στο τέλος θα καταλήξει πoιο από τα δύο τμήματα κατάφερε να ασκήσει αποφασιστική επιρροή στην κοινή γνώμη.

Η έκρηξη στο Μαρί ως ειδησεογραφική είδηση

Με το άκουσμα της έκρηξης, οι έκτακτες ειδήσεις ήταν στο προσκήνιο. Ήταν ένα γεγονός που συγκλόνισε τον κυπριακό λαό και όχι μόνο. Αποτέλεσε μεγάλο ειδησεογραφικό γεγονός, διότι όπως αναφέρει και ο ΜακΚουέιλ  «ένα γεγονός δεν καθίσταται μεγάλο ειδησεογραφικό θέμα μόνο για την έκταση του απρόσμενου και της δραματικότητας του, αλλά και λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος του κοινού και της ευρύτερης σημασίας τους».[1]

Από την πρώτη κιόλας στιγμή, τα ΜΜΕ βομβάρδιζαν συνεχώς με έκτακτες επικαιρότητες και ειδήσεις, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο περισσότερη αξία στο συμβάν.

Άλλωστε «η ειδησεογραφική αξία είναι ένα γνώρισμα του ειδησεογραφικού γεγονότος, που θεωρείται από τους δημοσιογράφους ότι έχει τη δυναμική να μετατραπεί σε μια ενδιαφέρουσα "ιστορία" για το κοινό ή ότι έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία»[2] και η έκρηξη στο Μαρί ήταν αδιαμφισβήτητα ένα τέτοιο γεγονός.

12 Ιουλίου 2011 - Η επόμενη μέρα της έκρηξης

Πώς κάλυψαν οι δύο συγκεκριμένες εφημερίδες το γεγονός; 

"Έγκλημα και τραγωδία" ήταν ο τίτλος στο πρωτοσέλιδο του "Φιλελεύθερου",[3] ο οποίος συνοδευόταν από μια φωτογραφία της καταστροφής. Έχοντας ως δεδομένα φήμες ανεπιβεβαίωτες, χωρίς καμιά έρευνα, η εφημερίδα παρουσιάζεται ως όχι ιδιαίτερα αντικειμενική. Αναλύοντας  τον τίτλο είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς ότι η έννοια της λέξης "τραγωδία" είναι κατανοητή. Παίρνοντας όμως τη λέξη ‘‘έγκλημα’’ δεν μπορεί να θεωρηθεί και τόσο κατανοητή. Μήπως η ίδια η λέξη αναφέρεται σε ένοχους με συνείδηση που διέπραξαν σκόπιμα έναν έγκλημα;  Την ίδια στιγμή η μια πλευρά  των ‘‘πολιτικών πρωταγωνιστών’’[4] δηλαδή τα κόμματα της αντιπολίτευσης είχαν θέσει θέμα ευθυνών στρέφοντας τα πυρά κατά της κυβέρνησης και κατά του προέδρου της  δημοκρατίας. Ήταν μια χρυσή ευκαιρία να κερδίσει ‘‘πολιτικά’’ στρέφοντας την κοινή γνώμη εναντίον της κυβέρνησης και του προέδρου της δημοκρατίας.

Ο ‘‘Πολίτης’’[5] είχε κύριο τίτλο ‘‘Εγκληματίες’’ μαζί με φωτογραφίες από την καταστροφή.  Ένας άλλος τίτλος από το πρωτοσέλιδο του ήταν ‘‘Με οδηγίες Χριστόφια αφέθηκε στον χώρο το επικίνδυνο φορτίο’’. Είναι φανερό εδώ ότι η εφημερίδα εστιάζεται άμεσα στον πρόεδρο  Χριστόφια.  Στην σελίδα 9 η εφημερίδα έχει  τίτλο ‘‘Ούτε στέγαστρο δεν έβαζαν’’, αναφερόμενη στην αποθήκευση των κιβωτίων. Στην επόμενη σελίδα η αναφορά στον πρόεδρο είναι και πάλι εμφανής: ‘‘Οδηγίες Χριστόφια να μην καταστραφούν’’ αναφερόμενη στην έλευση των κιβωτίων. Είναι ξεκάθαρο ότι η συγκεκριμένη εφημερίδα δημοσίευε χωρίς τεκμήρια, που σε ένα φορτισμένο συναισθηματικά κοινό δημιουργεί περισσότερες εντάσεις αλλά και ταυτίσεις και ανάλογες δηλώσεις.

Μέσα σε αυτό το κλίμα υπήρχαν πολλά ερωτήματα που απασχολούσαν τον κόσμο. Ένα μεγάλο και κύριο ερώτημα αφορούσε στην εκκένωση του στρατοπέδου. "Έγινε ή δεν έγινε εκκένωση;" 

Στις 12 Ιουλίου ο ‘‘Φιλελεύθερος’’ στη δεξιά πλευρά του πρωτοσέλιδου είχε μια στήλη με κείμενα που αφορούσαν το θέμα της εκκένωσης.  Το πρώτο αναφερόταν στον Α. Ιωαννίδη, διοικητή του ναυτικού με τίτλο ‘‘Σωτηρία η διαταγή εκκένωσης’’ Στο εσωτερικό της εφημερίδας ακολουθεί το εξής κείμενο: ‘‘Σύμφωνα με πληροφορίες του ‘‘Φ’’ ο διοικητής βρισκόταν από νωρίς στο στρατόπεδο έχοντας κατά νου το ενδεχόμενο να σημειωθεί έκρηξη από τη φωτιά στην πυρίτιδα. Με θάρρος και αυταπάρνηση έδωσε αμέσως εντολές να απομακρυνθούν και να κατευθυνθούν στην πύλη του στρατοπέδου οι ναύτες". Με αυτά τα άρθρα η εφημερίδα επιβεβαιώνει, χωρίς στοιχεία, ότι είχε δοθεί διαταγή εκκένωσης. 

Οι έρευνες στη συνέχεια όμως έδειξαν ότι δεν είχε δοθεί διαταγή εκκένωσης, διαψεύδοντας έτσι τις αρχικές τοποθετήσεις της εφημερίδας. Έτσι αναγκαστικά η εφημερίδα έπρεπε να ακολουθήσει τις έρευνες και να δημοσιεύσει την πραγματικότητα. Γι’ αυτό στις 24 Ιουλίου ο ‘‘Φιλελεύθερος’’ πήρε συνέντευξη από τον Μιχάλη Θεοδούλου, πατέρα θύματος και αξιωματικό της πυροσβεστικής. Στο πρωτοσέλιδο του ο ‘‘Φ’’ λέει στη συνέντευξη  ο Θεοφίλου: ‘‘Οι πυροσβέστες πήγαν εκεί στα τυφλά… Έπρεπε από την αρχή να δώσουν διαταγή εκκένωσης…’’. Φαίνεται λοιπόν ότι η συγκεκριμένη εφημερίδα προσπαθούσε χωρίς στοιχεία να επηρεάσει την κοινή γνώμη στρέφοντας το βλέμμα στην κυβέρνηση και στον πρόεδρο.

«Η επικέντρωση της προσοχής σε ένα θέμα, ακόμη περισσότερο η στροφή σε μια

συγκεκριμένη οπτική γωνία επί του θέματος, στρέφει και την προσοχή εκείνων των

στρωμάτων του πληθυσμού που είναι δέκτες των μηνυμάτων αυτών στο εν λόγω θέμα.»[6]

Ο κόσμος ήταν συναισθηματικά φορτισμένος. Η συμπεριφορά και στάση των ΜΜΕ όξυναν αυτό το κλίμα. Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους. Οι αγανακτισμένοι εμφανίζονται.  Με πολλές διαδηλώσεις φώναζαν εναντίον των ‘‘ενόχων’’, που επηρεαζόμενοι από τα βεβιασμένα χωρίς στοιχεία ‘‘πορίσματα’’ των ΜΜΕ οδηγούσαν στο προεδρικό μέγαρο και στον πρόεδρο. Η ‘‘συλλογική διαντίδραση’’ ήταν ένα καθημερινό φαινόμενο που σύμφωνα με τον ΜακΚουέιλ « … είναι επιδράσεις που καταγράφονται ταυτόχρονα από πολλά άτομα που βρίσκονται σε μια κοινή κατάσταση ή σε ένα κοινό κοινωνικό πλαίσιο»[7]

Ο λαός της Κύπρου χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα. Στους ‘‘οι του προέδρου’’ και στους ‘‘κατά του προέδρου ’’που ήταν οι αγανακτισμένοι. Τα ΜΜΕ δυστυχώς παρουσίαζαν με έμφαση την μια πλευρά, τους αγανακτισμένους. Αυτό φάνηκε κατά την παρουσίαση των διαδηλώσεων.

19 Ιουλίου

 Στις 19 Ιουλίου υπήρχε προγραμματισμένη εκδήλωση «μνήμης και τιμής» στο προεδρικό για τους νεκρούς του 1974. Παράλληλα είχε προγραμματιστεί και εκδήλωση από τους αγανακτισμένους έξω από το προεδρικό. Τα ΜΜΕ παρουσίαζαν τον «λαό» έξω από το προεδρικό και τους «λίγους του προέδρου» μέσα από το προεδρικό. Κάτι το οποίο δεν ίσχυε αφού ο κόσμος που πήγε στην εκδήλωση μνήμης και τιμής ήταν πολύ περισσότερος από τον κόσμο που βρισκόταν έξω από το προεδρικό.  Κατά την παρουσίαση των εκδηλώσεων από τις δύο εφημερίδες που εξετάζουμε, την επόμενη μέρα ο ‘‘Φ’’ είχε ως τίτλο ‘‘Μάθημα από τους πολίτες’’. Εδώ ή εφημερίδα αναφερόταν έμμεσα στον πρόεδρο και ο τίτλος μπορεί να χαρακτηριστεί παραπλανητικός αφού δίνει το μήνυμα ότι ο λαός έδωσε μάθημα και δεν έγιναν φασαρίες κατά την διάρκεια των δύο εκδηλώσεων. Όμως είχε κρυφτεί η δήλωση του προέδρου προηγουμένως ότι          « είμαστε ένας δημοκρατικός λαός» δίνοντας το μήνυμα ότι μπορούν να γίνουν παράλληλα και οι δύο εκδηλώσεις χωρίς παρατράγουδα.

Ο υπότιτλος του ‘‘Φιλελεύθερου’’ ήταν «Δύο παράλληλες μαζικές συγκεντρώσεις» συνοδευόμενος με μία εικόνα η οποία τα ¾ κάλυπταν τους έξω από το προεδρικό και το ¼  τους μέσα από το προεδρικό. Αυτό παραπλανούσε το κοινό αφού το μέγεθος του αριθμού των εκδηλώσεων ήταν αντίθετος. Οι πολλοί ήταν μέσα και οι λίγοι έξω.

Ο «Πολίτης» είχε ως τίτλο ‘‘Σχεδιασμός για κλάματα’’ και στο κέντρο ο τίτλος ‘‘Ωριμότητα λαού’’. Ο ‘‘σχεδιασμός’’ αναφερόταν στην αστυνομία η οποία σύμφωνα με την εφημερίδα άφησε τους συμμετέχοντες να έρθουν σε επαφή. Η φράση όμως ‘‘ωριμότητα λαού’’ έρχεται σε αντίθεση με τον τίτλο αφού η ωριμότητα του λαού δεν άφησε να γίνουν επεισόδια μεταξύ των δύο εκδηλώσεων.

Επίλογος

Οι διαδηλώσεις και οι εντάσεις συνεχίστηκαν για πολύ χρονικό διάστημα. Τα ΜΜΕ συνέχιζαν να λειτουργούν σαν δημόσια σφαίρα δίνοντας καθημερινή τροφή τις ‘‘πλαισιωμένες’’ πληροφορίες   στο κοινό να συζητεί αλλά και να μεταφέρει τα συμπεράσματα και μηνύματα που έδιναν τα ΜΜΕ.  Η πλειοψηφία του κυπριακού λαού  δεν έζησε  άμεσα την έκρηξη. Την έζησε όμως μέσα από τα ΜΜΕ, όπως την παρουσίασαν και τη συσκεύασαν σαν μηχανισμοί οργάνωσης, συσκευασίας και κατεύθυνσης της πληροφορίας.

Ερχόμενοι στις δύο εφημερίδες που εξετάζουμε, βλέπουμε ότι η λειτουργία τους  στην περίπτωση του Μαρί δεν ήταν ουδέτερη. Τα άρθρα τους αφορούσαν την πλευρά του στρατοπέδου ή του ναυτικού θέλοντας να δείξουν ότι δεν είχαν ευθύνη. Παράλληλα έριχναν βάρος στους αγανακτισμένους οι οποίοι ήταν η μερίδα του λαού που ήταν ενάντια στον πρόεδρο και στην κυβέρνηση και πιθανόν υποστηρικτές της αντιπολίτευσης.  Πάντα παρουσίαζαν την μια πλευρά ρίχνοντας το βάρος της ευθύνης στην κυβέρνηση και στον πρόεδρο με στόχο να τον πλήξουν και να εξυπηρετήσουν τα σχέδια της αντιπολίτευσης. «Όταν, εν συνεχεία, είτε υπάρξει συγκεκριμένη μέτρηση της κοινής γνώμης επάνω σ’ αυτό το θέμα, είτε χαλαρότερα πυκνώσουν οι αναφορές σ’ αυτό, η γνώμη που διατυπώνεται ή / και καταγράφεται ως υπάρχουσα βρίσκεται ήδη προδιαμορφωμένη. Όταν στρέφονται οι προβολείς δημοσιότητας σε κάτι, αυτό αποκτά ως εκ τούτου και μόνον υπόσταση.»[8]

Δεν παρουσίαζαν με αντικειμενικότητα τα γεγονότα αφού έβγαζαν συμπεράσματα χωρίς τεκμήρια και έρευνα. Σύμφωνα με τον ΜακΚουέιλ ‘‘Λειτουργώντας έτσι, οι δημοσιογράφοι απομακρύνονται από την αμιγή «αντικειμενικότητα» και εισάγουν στα δημοσιεύματα τους κάποια προκατάληψη. Όταν η πληροφορία παρέχεται στα ΜΜΕ από πηγές, τότε συχνά αυτή δίνεται με τη δική της ερμηνεία, η οποία ταιριάζει στο στόχο της πηγής και είναι απίθανο να είναι πλήρως αντικειμενική’’[9] Παράλληλα δεν έδιναν την ευκαιρία στην άλλη πλευρά δηλαδή στη κυβέρνηση και στον πρόεδρο να εκφραστούν αλλά αντίθετα προωθούσαν άρθρα που έριχναν την ευθύνη σ΄αυτούς. Με όλα τα πιο πάνω καταλήγουμε ότι τα ΜΜΕ έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης για τα γεγονότα στο Μαρί.

---

[1] Ντένις ΜακΚουέιλ, Η θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας, 2002, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη. Σελ396

[2] Ντένις ΜακΚουέιλ, Η θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας, 2002, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη. Σελ 395

[3] http://www.philenews.com

[4] Brian McNAIR Εισαγωγή στην πολιτική επικοινωνία, Εκδόσεις ΚΑΤΑΡΤΙ 2008, σελ 21

[5] http://www.politis-news.com

[6] Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης, Η διαμόρφωση της κοινής γνώμης, σελ4

[7] Ντένις ΜακΚουέιλ, Η θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας, 2002, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη. Σελ490

[8] Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης, Η διαμόρφωση της κοινής γνώμης, σελ 4

[9] Ντένις ΜακΚουέιλ, Η θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας, 2002, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη. Σελ 398