Στον "κυκεώνα" της Τρόικας

Μόλις πρόσφατα η Κύπρος έγινε η 5^η χώρα της ευρωζώνης (μετά την Ιρλανδία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία) που υπέγραψε μνημόνιο. Πρόκειται για το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής, που θα αντιμετωπίσει τις βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες, οικονομικές,  δημοσιονομικές και διαρθρωτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κύπρος. Περικοπές μισθών, συντάξεων, κοινωνικών παροχών, αλλά και σωρεία φορολογικών αυξήσεων είναι μόνο κάποιοι από  τους δυσβάστακτους όρους της δανειακής σύμβασης, οι οποίοι συνθέτουν το σκηνικό, τουλάχιστον για την επόμενη τετραετία. Πώς όμως έφτασε στο σημείο η Κύπρος, μια χώρα με εύρωστη οικονομία στο πρόσφατο παρελθόν, να προσφύγει στο Μηχανισμό Στήριξης;

Οι απόψεις διίστανται. Ουσιαστικά, μπορεί να λεχθεί ότι έχουν δημιουργηθεί δύο αντίθετοι πόλοι. Από τη μια, υπάρχουν εκείνοι (π.χ. η συμπολίτευση) που υποστηρίζουν ότι η εξέλιξη αυτή είναι απότοκη της ακολουθούμενης στην Ελλάδα πολιτικής· μιας πολιτικής που είχε άμεσες αρνητικές επιπτώσεις στον κυπριακό τραπεζικό τομέα, λόγω της κατοχής ελληνικών ομολόγων. Υπάρχουν και οι άλλοι (π.χ. η αντιπολίτευση) που καταλογίζουν τεράστιες ευθύνες στην κυβέρνηση της Κύπρου, εξαιτίας του ελλιπούς ελέγχου επί του τραπεζικού συστήματος, καθώς και θεμελιακές αστοχίες στην πολιτική της, οι οποίες οδήγησαν σε ραγδαία επιδείνωση της κυπριακής οικονομίας. Πρόκειται για μια διάσταση απόψεων που πυροδότησε το κλίμα και προκάλεσε μεγάλη ένταση, ανησυχία και πολιτική «γκρίνια».

ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΜΜΕ

Πώς χειρίστηκαν το θέμα τα κυπριακά ΜΜΕ; Πώς αντιμετώπισαν την κατάληξη των διαπραγματεύσεων της κυπριακής κυβέρνησης με την Τρόικα; Ποια στάση τήρησαν; 
Σε γενικές γραμμές θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι προσπάθησαν να μεταφέρουν στο κοινό, με διάφορους τρόπους το στίγμα από αυτήν τη συμφωνία, λαμβάνοντας υπόψιν και την αποτίμηση του προέδρου της κυπριακής δημοκρατίας, κ. Δημήτρη Χριστόφια, στο διάγγελμα που παρέθεσε απευθυνόμενος στο λαό, καθώς επίσης και τις αντιδράσεις (θετικές ή αρνητικές) που προέκυψαν μετά από αυτό. 
Πόσο όμως διέφεραν στην προσέγγιση του θέματος τα διάφορα είδη των ΜΜΕ, παραδοσιακά και νέα;
Οι τηλεοπτικοί σταθμοί στο σύνολό τους αντιμετώπισαν με επιφυλακτικότητα και αρνητικότητα τόσο τη συμφωνία της κυπριακής κυβέρνησης με την Τρόικα, όσο και το διάγγελμα του προέδρου Χριστόφια και επικεντρώθηκαν στο αλαλούμ των δηλώσεων και αντιδηλώσεων των εκπροσώπων της συμπολίτευσης και της αντιπολίτευσης. Για παράδειγμα ο ΑΝΤ1, που ιδεολογικά πρόσκειται στη δεξιά και κατά συνέπεια τάσσεται υπέρ της αντιπολίτευσης, έκανε λόγο για «Επώδυνη συμφωνία» και προέβαλε κατά κόρον δηλώσεις από εκπροσώπους κομμάτων της αντιπολίτευσης που μίλησαν για αποτυχημένη διαπραγμάτευση και ξεσπάθωσαν κατά της κυβέρνησης και του ίδιου του προέδρου για παραπλάνηση, παραποίηση και απόκρυψη στοιχείων του μνημονίου. Πιο μετριοπαθή στάση κράτησε το κρατικό κανάλι, το οποίο διαχρονικά υποστηρίζει την εκάστοτε κυβέρνηση. Το ΡΙΚ αναφέρθηκε απλά σε «επικρίσεις της αντιπολίτευσης» και εστίασε στην έκκληση του προέδρου για «ενότητα προκειμένου να γίνει ένα νέο ‘‘θαύμα’’». Αξίζει να τονιστεί πως λόγω περιορισμένου χρόνου η γλώσσα της τηλεόρασης είναι πολύ συνοπτική και η λειτουργία της βασίζεται περισσότερο στο συναίσθημα και την εντύπωση. Υπάρχει μια θεατροποίηση και μια προσωποποίηση των πραγμάτων, κάτι που εύκολα κάποιος μπορεί να παρατηρήσει μέσα από την επιλογή των καναλιών να προβάλλουν σε αρκετά μεγάλο βαθμό τις δηλώσεις διαφόρων πολιτικών.

Στο ίδιο τέμπο, αλλά σε ηπιότερους τόνους, κινήθηκαν τα πλείστα έντυπα ΜΜΕ που αντιμετώπισαν και αυτά με τη σειρά τους το θέμα με σκεπτικισμό και δυσπιστία. Ενδεικτικά, ο «Φιλελεύθερος», που θεωρείται ως η πλέον αντικειμενική και αξιόπιστη εφημερίδα του νησιού, στάθηκε στις αλυσιδωτές επιπτώσεις που θα έχει στο κοινό η εφαρμογή του μνημονίου, όπως είναι οι «αυξήσεις τιμών σε υπηρεσίες και προϊόντα από τους νέους φόρους που θα επιβληθούν». Πιο ισοπεδωτική με την αναφορά «ότι όλα πλέον θα γίνονται υπό την επίβλεψη των Τροϊκανών» ήταν η εφημερίδα «Σημερινή», η οποία πρόσκειται ιδεολογικά στο ΔΗΣΥ και κατ’ επέκταση στη Δεξιά. Αντιθέτως, η «Χαραυγή», που αποτελεί το εκφραστικό όργανο της Κ.Ε του ΑΚΕΛ και πρόσκειται στην Αριστερά,  στάθηκε ως «ασπίδα» προστασίας τόσο στην κυβέρνηση, όσο και στον ίδιο τον πρόεδρο δικαιολογώντας τους χειρισμούς τους και μεταθέτοντας τις ευθύνες για την τραγική οικονομική κατάσταση, στην οποία έχει περιέλθει η Κύπρος, στην αλόγιστη επέκταση των κυπριακών τραπεζών στο εξωτερικό τα προηγούμενα χρόνια. Να σημειωθεί ότι τα έντυπα Μέσα έχουν τη δυνατότητα να είναι περισσότερο αναλυτικά και εξειδικευμένα σε σχέση πάντοτε με την τηλεόραση. Ως εκ τούτου, οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των πολιτικών ήταν πιο αναλυτικές, ενώ η ύπαρξη πινάκων και επεξηγηματικών σχεδιαγραμμάτων, σχετικών με το μνημόνιο, βοήθησε στην περαιτέρω κατανόηση της είδησης, σε αντίθεση με την τηλεοπτική γλώσσα που (όπως προαναφέρθηκε) θέτει όρια στην ποσότητα των πληροφοριών που μπορεί να μεταφέρει.

Οι ενημερωτικές και δημοσιογραφικές ιστοσελίδες που υπάρχουν στο διαδίκτυο ακολούθησαν σε γενικές γραμμές την «πεπατημένη» της τηλεόρασης και των έντυπων ΜΜΕ επιλέγοντας και αυτές με τη σειρά τους εκείνους τους τίτλους που αποτυπώναν καλύτερα το κλίμα όξυνσης και αντιπαράθεσης που είχε δημιουργηθεί. Λόγου χάρη, η ιστοσελίδα politis-news.com κάνει λόγο για «Δριμεία επίθεση από αντιπολίτευση - Στην πυρά το διάγγελμα Χριστόφια», το sigmalive.com αναφέρθηκε σε «Έντονες αντιδράσεις μετά το διάγγελμα του Προέδρου», ενώ η ιστοσελίδα typos.com.cy παρουσίασε ευρέως τις δηλώσεις του προέδρου της Επιτροπής Οικονομικών της Βουλής και αντιπροέδρου του ΔΗΚΟ, Νικόλα Παπαδόπουλου, ο οποίος υποστήριξε ότι είναι «Χειρότερες από τις αρχικές εισηγήσεις της Τρόικας πολλές από τις πτυχές του μνημονίου». Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι το διαδίκτυο, λόγω της δυνατότητας που έχει για συνεχή ενημέρωση, δίνει την εντύπωση πως «στέκεται» και «παρακολουθεί» το γεγονός αμεσότερα απ’ ότι οι εφημερίδες. Ως εκ τούτου είναι πιο επίκαιρο, ενώ το γεγονός ότι οι ιστότοποι είναι σαφώς περισσότεροι συνεπάγεται μεγαλύτερο εύρος απόψεων. Σε αυτά ακριβώς τα σημεία φαίνεται το διαδίκτυο να διαφοροποιείται από τα έντυπα Μέσα.

ΟΡΓΗ ΛΑΟΥ

            Πέρα από τους πολιτικούς και τους εκπροσώπους της αντιπολίτευσης, έντονες αντιδράσεις υπήρξαν και στους κόλπους των επηρεαζόμενων επαγγελματικών και κοινωνικών ομάδων. Οι εργαζόμενοι, με μαζικό και δυναμικό τρόπο (π.χ πορείες διαμαρτυρίας, στάσεις εργασίας), εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους για τα αντιλαϊκά μέτρα που επιβλήθηκαν από την Τρόικα. Τρανταχτά παραδείγματα της αντίδρασης των απλών πολιτών ήταν η στάση εργασίας που πραγματοποίησαν οι εργαζόμενοι της Αρχής Τηλεπικοινωνιών Κύπρου και η επεισοδιακή διαμαρτυρία των έκτακτων συμβασιούχων εκπαιδευτικών έξω από το Υπουργείο Οικονομικών. Τα ΜΜΕ, στην ολότητά τους, κάλυψαν εκτενώς αυτές τις σκηνές θέλοντας προφανώς να περάσουν το μήνυμα πως η συμφωνία της κυπριακής κυβέρνησης με την Τρόικα ήταν άκρως επιζήμια για την κυπριακή κοινωνία.

ΣΤΟ ΖΕΝΙΘ Η ΘΕΑΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

            Αφετηρία της κάλυψης του γεγονότος που παρείχαν τα ΜΜΕ ήταν τα 5W και το H (Who= Ποιος;, What= Τι, When=Πότε, Where=Πού, Why=Γιατί και How= Πώς), τα οποία βρίσκονται στην πρώτη παράγραφο και αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία «κτίζεται» η είδηση. Πλεονέκτημα των ΜΜΕ αποτέλεσε το επίκαιρο και το εύρος του γεγονότος, οι προοπτικές του και η συνέχεια ή η διάρκειά του (αφού οι διαπραγματεύσεις της κυπριακής κυβέρνησης με την Τρόικα σχετικά με την υπογραφή Μνημονίου και ο απόηχός τους βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος το τελευταίο χρονικό διάστημα). Παράλληλα, μπορεί κανείς να παρατηρήσει πως στην επιλογή της είδησης από τα ΜΜΕ επέδρασαν καταλυτικά και τα κριτήρια της επίπτωσης, της χρησιμότητας, της σχέσης, της εγγύτητας και κυρίως της αντίθεσης - σύγκρουσης (αναλογιζόμενοι την έμφαση που δόθηκε στις αντιπαραθέσεις μεταξύ των πολιτικών), γεγονός που «ανέβασε» το ενδιαφέρον του κοινού στα ύψη.

                           

*Εργασία στο πλαίσιο του ΜΠΣ Επικοινωνία και Δημοσιογραφία του ΑΠΚΥ,

του Ανδρέα Παπαευτυχίου