Η διερευνητική δημοσιογραφία στην Κύπρο και η σημασία της για το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι

της Μαρίας Χριστοδούλου

 

Συνέντευξη από τον κ. Λουκά Φουρλά, στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος

"Επικοινωνία & Δημοσιογραφία", του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Κύπρου.

Τα «φιλαράκια» μας οι πολιτικοί:

Το μεγάλο «μείον» για τη διερευνητική δημοσιογραφία και τη δημοκρατία γενικότερα.

''Πάσχει η διερευνητική δημοσιογραφία στην Κύπρο, λόγω του ότι τα ΜΜΕ έχουν σχέσεις διαπλοκής με πολιτικούς και μεγαλοεπιχειρηματίες. Δεν μπορείς να δαγκώσεις το χέρι που σε πληρώνει'', επισημαίνει o γνωστός δημοσιογράφος και παρουσιαστής, κ. Λουκάς Φουρλάς.  
Mας μιλάει για τον «ιερό» ρόλο του δημοσιογράφου, τη θητεία του στην τηλεόραση ως ελεύθερος ρεπόρτερ, τις δυσκολίες, τα διλήμματα και τις χαρές που συναντάει ένας δημοσιογράφος, κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του πορείας. Αποκαλύπτει ακόμη φανερά τη σχέση «Τέταρτης Εξουσίας» με τις άλλες εξουσίες, τη σχέση κρίσης και ΜΜΕ, την απογοήτευσή του για την Ένωση Συντακτών και την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.

Καταρχάς, τί είναι η δημοσιογραφία για εσάς;
Η δημοσιογραφία για μένα είναι λειτούργημα, όπως είθισται να λέμε, παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχει καταντήσει κάτι άλλο· μια εξυπηρέτηση διαφόρων καταστάσεων. Νιώθουμε περισσότερο ως «δηλωσιογράφοι» κι όχι ως δημοσιογράφοι, με τον τρόπο που ασκείται η πολιτική εξουσία στην Κύπρο. Αν η δημοσιογραφία ασκεί σωστά τον ρόλο και το καθήκον της ασκείται αποτελεσματικός έλεγχος στην εξουσία. Υπενθυμίζω παραδειγματικά ότι σε κάποιες χώρες μετά από έντονη κριτική που άσκησαν τα ΜΜΕ κάποιες κυβερνήσεις παραιτήθηκαν, άνθρωποι πήγαν φυλακή ή πλήρωσαν μεγάλες αποζημιώσεις. Δεν έχουμε φτάσει σε τέτοια επίπεδα στην Κύπρο και προσδοκώ πως κάποτε και εμείς όσο ωριμάζουμε ως κοινωνία θα κατακτήσουμε κι αυτό τον τομέα.

Πως θα ορίζατε τη διερευνητική δημοσιογραφία και ποιά η σημασία της για την κοινωνία μας; Έχετε ασχοληθεί με αυτού του είδους δημοσιογραφία;

Έχω πάρα πολλά χρόνια στο «κουρμπέτι», περίπου 22 χρόνια. Ξεκίνησα ως ελεύθερος ρεπόρτερ και κατέληξα στο πολιτικό ρεπορτάζ. Για μένα διερευνητική δημοσιογραφία είναι να προσπαθείς να διαβάσεις πίσω από  τις λέξεις των δηλώσεων των πολιτικών, πίσω από τις επίσημες ανακοινώσεις και η σημασία της για την κοινωνία μας είναι τεράστια. Θα σας πω ένα παράδειγμα διερευνητικής δημοσιογραφίας: Όταν ήμουν στο ΡΙΚ, κατά τη διάρκεια ενός ρεπορτάζ, διαπίστωσα πως οι διπλωμάτες δεν ελέγχονταν από την αστυνομία. Όποιος είχε πράσινη πινακίδα στο αυτοκίνητο του μπορούσε να παρανομεί. Αυτό που έκανα τότε ήταν να βάλω πράσινες πινακίδες στο αυτοκίνητο μου - πλήρωσα 5 λίρες να μου φτιάξουν την πινακίδα (!) - μιας που δεν υπήρχε κανένας έλεγχος στο ποιος βάζει πράσινες πινακίδες. Με αυτόν τον τρόπο πάρκαρα όπου ήθελα και επίσης έβλεπα τους αστυνομικούς να παραμερίζουν, διότι νόμιζαν ότι ήταν διπλωματικό αυτοκίνητο. Από τότε όταν βγήκε το θέμα στην επιφάνεια έγινε σάλος και καταργηθήκαν οι πράσινες πινακίδες. Μιλάμε για Κύπριους που δήλωναν διπλωμάτες κι απολάμβαναν ασυλία. Η ικανοποίηση του δημοσιογράφου έρχεται όταν βλέπει το αποτέλεσμα της δουλειάς του και αυτό του δίνει τη δύναμη να συνεχίσει να κάνει αυτό που κάνει.

Μπορεί οποιοσδήποτε ρεπόρτερ να ασχοληθεί με αυτού του είδους τη δημοσιογραφία;

Θα έλεγα ότι οποιοσδήποτε ρεπόρτερ έχει όρεξη και το κριτήριο τού τι είναι είδηση, ρεπορτάζ, αποκάλυψη, μπορεί να το πράξει. Για εμένα δε χρειάζεται να είσαι ο τρομερά έμπειρος δημοσιογράφος για να μπορείς να κάνεις διερευνητική δημοσιογραφία· φτάνει να έχεις κάποια εχέγγυα, να είσαι έξυπνος, δραστήριος, να μη φοβάσαι και να μη σταματάς στα εμπόδια που θα βρεις μπροστά σου, ώστε να φέρεις εις πέρας την αποστολή σου.

Θεωρείτε ότι υπάρχει διερευνητική δημοσιογραφία στην Κύπρο, στο βαθμό που πρέπει να υπάρχει;

Όχι, δυστυχώς. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν τα κανάλια στην Κύπρο, οι σχέσεις των δημοσιογράφων με την εκάστοτε εξουσία, το γεγονός ότι οι περισσότεροι από μας είμαστε φιλαράκια με τους πολιτικούς και τρώμε και πίνουμε μαζί, αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο μείον, όχι μόνο για τη δημοσιογραφία αλλά και για τη δημοκρατία γενικότερα. Άρα, η διερευνητική δημοσιογραφία κάπου πάσχει, υπό την έννοια ότι οι πολιτικοί και οι μεγαλοεπιχειρηματίες έχουν σχέσεις με την Τέταρτη εξουσία· δε μπορείς να δαγκώσεις το χέρι που σε πληρώνει.

Προηγουμένως αναφερθήκατε στη δημοσιογραφία ως "Τέταρτη Εξουσία". Θεωρείτε ότι πρέπει να βρίσκεται απέναντι στις άλλες εξουσίες ή να τάσσεται υπέρ αυτών;
Πρέπει να είσαι απέναντι· το απέναντι όμως δε σημαίνει απαραίτητα εχθρός. Να είσαι απέναντι, με την έννοια του να μπορείς να κρίνεις «αντικειμενικά» οποιαδήποτε εξουσία. Αν δεν υπήρχε κριτική και έλεγχος στην εκάστοτε εξουσία, θα επικρατούσε ασυδοσία.  Ο ρόλος του δημοσιογράφου είναι ιερός. Το ερώτημα είναι εάν εμείς τον ασκούμε σωστά ώστε να νιώθει κι ο πολίτης ότι υπάρχουν κάποιοι που ελέγχουν την εξουσία. Αυτό το αφήνω στην κρίση του καθενός.

Υπάρχει η απόψη πως πολλοί  δημοσιογράφοι λειτουργούν ως "delivery boys" των πολιτικοοικονομικών συμφερόντων και ιδεολογιών της άρχουσας εξουσίας του Μέσου στο οποίο εργάζονται (και συνάμα όσων βρίσκονται πίσω από αυτό). Ποιά είναι η γνώμη σας γι' αυτό;

Συμφωνώ απόλυτα. Δυστυχώς οι δημοσιογράφοι εξαρτώνται από τον μισθό τους. Όταν ένα μέσο στο οποίο εργάζονται έχει συγκεκριμένες κατευθύνσεις και θέλει να προωθήσει συγκεκριμένες καταστάσεις, ο δημοσιογράφος τότε έχει τρείς επιλογές: 1. Να πράξει αυτό που θέλει ο αφέντης του και να γίνει ο "delivery boy" του, 2. Να πάει στο σπίτι του και να είναι άνεργος, 3. Να βάλει δικά του όρια, μέχρι ενός σημείου.

Οι ειδήσεις που πρωταγωνιστούν καθημερινά στα δελτία ειδήσεων και στον Τύπο σχετίζονται με τη σημερινή κρίση. Ο Ουμπέρτο Έκο είχε πει: "Οι κρίσεις πουλάνε καλά".  Πείτε μας τη γνώμη σας για τη σχέση κρίσης και ΜΜΕ.

Η κρίση είναι το ψωμί μας. Η κρίση, η καταστροφή, ο πόνος, όλα αυτά που δυστυχώς πουλάνε, οδηγούν έναν δημοσιογράφο στο να τρέχει νυχθημερόν. Οι δημοσιογράφοι δεν παύουν να είναι άνθρωποι. Νομίζει ο κόσμος ότι εκστασιαζόμαστε να μιλάμε για κακές ειδήσεις. Πρέπει να καταλάβουν ότι και εμείς είμαστε οικογενειάρχες και βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση τους. Πονάμε και εμείς όταν περιγράφουμε ένα δυστύχημα. Η κοινωνία καθορίζει την είδηση. Για παράδειγμα, εάν ένα κανάλι παρουσιάζει κρίση και πόνο και κάνει 70%, τότε θα το μιμηθεί και το άλλο κανάλι, εφόσον το αίμα, η κρίση, ο πόνος και η καταστροφή "πουλάνε". Η είδηση δεν παύει να είναι είδηση. Ο τρόπος που θα την προβάλλεις όμως εξαρτάται από το ενδιαφέρον του κόσμου.

Ποια η γνώμη σας για το ελεύθερο, ανεξάρτητο ρεπορτάζ; Και τί γίνεται στις περιπτώσεις που αφορούν σε σκάνδαλα πολιτικών προσώπων;

Δημοσιογραφία ανεξάρτητη, διερευνητική, αποκαλυπτική, χωρίς να προσβάλλουμε κανέναν. Σεβασμός στον άνθρωπο, στον ανθρώπινο πόνο και στα προσωπικά δεδομένα. Όσον αφορά στα σκάνδαλα των πολιτικών, δεν μπορείς να κατακρίνεις τον άλλο χωρίς στοιχεία. Όταν είσαι δημόσιο πρόσωπο οφείλεις όχι μόνο να είσαι καθαρός, αλλά και να φαίνεσαι καθαρός. Επειδή οι πολιτικοί μας δεν έχουν μάθει ότι πρέπει να είναι πάντα υπό έλεγχο, πρέπει να τους μάθουμε κάποτε ότι πρέπει να δίνουν εξηγήσεις για όλα. Πάντα με σεβασμό στον άνθρωπο, όχι στον πολιτικό. 

Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς οι δημοσιογράφοι που θέλουμε να ασκήσουμε μια ανεξάρτητη δημοσιογραφία, για μια καλύτερη ενημέρωση;

Να αποκτήσουμε πρώτα την αξιοπρέπεια και την αυτοεκτίμησή μας και να δυναμώσουμε πάρα πολύ την Ένωση Συντακτών, ούτως ώστε το «σπιτικό» μας να είναι τόσο δυνατό που να μπορεί να στηρίξει έναν δημοσιογράφο που έμεινε άνεργος επειδή εναντιώθηκε σε κάποια εξουσία. Όταν οι δημοσιογράφοι στην Κύπρο νιώσουν ότι έχουν «ράχη», τότε θα είναι πολύ καλύτερα τα πράγματα και θα μπορούν να ασκήσουν άφοβα ανεξάρτητη δημοσιογραφία.

Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα στην πληροφόρηση και τη σωστή ενημέρωση. Τι μπορεί να κάνει ο Κύπριος πολίτης, ώστε να ενημερώνεται σωστά και να μπορεί να διεκδικήσει αυτό το δικαίωμα σε μια τόσο δύσκολη εποχή που σχεδόν τα πάντα βρίσκονται υπό τον έλεγχο του χρήματος και της άρχουσας εξουσίας;

Να ανοίξει τα μάτια του και να κλείσει την τηλεόραση. Να μη «μασάει» ότι του σερβίρουν για φαγητό στα δελτία ειδήσεων. Να είναι ενεργός, που σημαίνει πως εάν κάτι δεν του αρέσει να το λέει, να το "καταδικάζει", να στέκεται κριτικά απέναντί του. 

Πολίτης σε ρόλο δημοσιογράφου· υπέρμαχος της διερευνητικής δημοσιογραφίας. Τι έχετε να πείτε για αυτό;

 Γιατί όχι; Τα περισσότερα θέματα στην εκπομπή τα βγάζουμε από τους πολίτες. Οι ίδιοι οι πολίτες επιλέγουν να επικοινωνούν μαζί μας και να κάνουν καταγγελίες. Τα περισσότερα αποκλειστικά που είχαμε στην εκπομπή ήταν από πληροφορίες που δόθηκαν από πολίτες.

Μόλις αναφερθήκατε στην καθημερινή μεσημβρινή εκπομπή σας "Έχεις Μέσον", μια εκπομπή που δίνει φωνή στο λαό. Δίνετε την ευκαιρία στους πολίτες να εκφράσουν τον πόνο, την εξαθλίωση, την αγανάκτηση και την κριτική τους απέναντι στο πολιτικοκοινωνικό σύστημα της χώρας, ελπίζοντας σε μια αλλαγή για ένα καλύτερο αύριο. Πιστεύετε πως μπορείτε μέσα από την εκπομπή σας να φέρετε αυτή την αλλαγή;

Θα ήμουν πολύ εκτός πραγματικότητας αν πίστευα πως μια εκπομπή μπορεί να φέρει την άνοιξη στην κυπριακή τηλεόραση ή ένας δημοσιογράφος να αλλάξει τα πάντα. Είναι όμως μια αρχή. Πέντε χρόνια, μετά την έναρξη της εκπομπής, είμαι περήφανος για αυτό που δημιουργήσαμε. Να μπορεί ο πολίτης να μας λέει το πρόβλημα του, να καταγγέλλει την εξουσία, να ζητά εξηγήσεις από τους υπεύθυνους, μέσω της εκπομπής. 

Υπήρξε ποτέ κάποια στιγμή που νιώσατε απογοητευμένος από αυτόν τον τομέα; Πέρασε ποτέ από το μυαλό σας να εγκαταλείψετε αυτό το επάγγελμα;

Πολλές φορές, όταν ανακαλύπτω ότι κάποιος μου λέει ψέματα και για λόγους δημοσίου συμφέροντος δεν μπορώ να το αποκαλύψω, τότε νιώθω απογοήτευση. Όταν βλέπω νέους συναδέλφους που εγκαταλείπουν τον χώρο διότι περίμεναν κάτι άλλο, όταν βλέπω πως εμείς οι δημοσιογράφοι στην Κύπρο δεν έχουμε κάποιον να μας στηρίζει και δεν μπορούμε να εκπληρώσουμε την αποστολή μας, διότι η εκάστοτε εξουσία μάς θεωρεί όργανό της και δεν καταφέραμε να κτίσουμε «κόκκαλο» και να γίνουμε δημοσιογράφοι που ο κόσμος εκτιμά και σέβεται. Κάθε πρωί που ξυπνώ σκέφτομαι να εγκαταλείψω, αλλά μετά που βάζω νερό στο πρόσωπο, μου περνά. Νιώθω ότι έχω κάνει τα πάντα στη δημοσιογραφία, δεν έχω κάποιο απωθημένο, κάθε μέρα όμως είναι μια μικρή πρόκληση την οποία νιώθω ωραία να φέρνω εις πέρας. Μπορεί να είναι δύσκολο το επάγγελμά μας, αλλά είναι το ομορφότερο.

 Θεωρώ πως δεν υπάρχει καλύτερη φράση για να τελειώσουμε την συνέντευξή μας. Σας ευχαριστώ πολύ για τον πολύτιμο σας χρόνο και την άμεση ανταπόκριση.

Βιογραφικό

Ο  Λουκάς Φουρλάς γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1969 και σπούδασε στη Θεσσαλονίκη. Εργάστηκε ως πολιτικός συντάκτης και παρουσιαστής του Κεντρικού Δελτίου Ειδήσεων και ενημερωτικών εκπομπών για επτά χρόνια στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου.  Συνεργάστηκε ως αρθρογράφος με τις εφημερίδες “Ο Φιλελεύθερος”, “Νέος Τύπος” και “Αλήθεια”. Σήμερα εργάζεται ως αρχισυντάκτης στο τμήμα Ειδήσεων του τηλεοπτικού σταθμού MEGA TV CYPRUS και παρουσιάζει τη μεσημβρινή εκπομπή «Έχεις Μέσον».