Οι ειδήσεις στοχεύουν να μας πουν αυτό που θέλουμε να ξέρουμε, χρειαζόμαστε να ξέρουμε και πρέπει να ξέρουμε

της Λίνας Βαλσαμίδου


Η διαδρομή της είδησης για την κατάληξη των διαπραγματεύσεων του κυπριακού μνημονίου με την Τρόικα στις 2 & 3 Δεκεμβρίου 2012, στα κυπριακά παραδοσιακά και νέα μέσα.

 

*Εργασία στο πλαίσιο του ΜΠΣ Επικοινωνία και Δημοσιογραφία του ΑΠΚΥ,

της Λίνας Βαλσαμίδου

«…Οι ειδήσεις στοχεύουν να μας πουν αυτό που θέλουμε να ξέρουμε, χρειαζόμαστε να ξέρουμε και πρέπει να ξέρουμε…» είχε υποστηρίξει η Gay Tuchman (1978: 6) φέρνοντας στο φως –ανάμεσα στα άλλα- και τη  μη δεοντολογική ειδησεογραφική πρακτική, που έχει ως αφετηρία της, σύμφωνα με τους Μπασαντή και Στράτο (1991: 36) τον κοινωνικό προκαθορισμό των νέων αλλά και την σχέση της υποκειμενικότητας σε μια αμφίδρομη σχέση με το γεγονός.  

Τι ήθελε, λοιπόν, το κυπριακό κοινό  να ξέρει, τι χρειαζόταν και τι  έπρεπε να ξέρει, το τριήμερο από τις 2 ως τις 4 Δεκεμβρίου του 2012;  Ποια ήταν η είδηση –μια που ο τύπος ουσιαστικά  δεν μας λέει τι να σκεφτούμε, αλλά μας λέει σχετικά με τι να σκεφτούμε (πβ. Lichtenberg, 2001: 232)- που αξιολογήθηκε  ως σημαντικότερη από τα ΜΜΕ, τα «δρώντα υποκείμενα» (ένας ρόλος που κατά τον Eric Neveu (2010) απορρέει από την εστίαση που εκείνα επιβάλλουν σε κάποια θέματα/ζητήματα), στο κοινωνικό, οικονομικό  και πολιτικό γίγνεσθαι της κυπριακής κοινωνίας και πως τα μέσα την ανέδειξαν; Αναμφίβολα, η κατάληξη των διαπραγματεύσεων του κυπριακού μνημονίου με την Τρόικα, αξιολογήθηκε από παραδοσιακά και νέα μέσα ως εξαιρετικά σημαντική, διότι συγκέντρωνε όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να γίνει πρώτη είδηση: γεγονός με προοπτικές, επίκαιρο, με μεγάλο εύρος και συνέχεια, γεγονός κατανοητό, που ο κόσμος περίμενε να μάθει γι αυτό, γεγονός που θα επηρέαζε τη ζωή όλων για μακρό χρονικό διάστημα.

«Τα νέα δημιουργούνται και υπάρχουν, με βάση το κοινό στο οποίο αναφέρονται…»

Από τα παραδοσιακά μέσα, οι εφημερίδες, έχοντας στο επίκεντρο την είδηση για την κατάληξη των διαπραγματεύσεων του κυπριακού μνημονίου με την Τρόικα, εστίασαν  στο Μνημόνιο και τους όρους του για τη διάσωση της κυπριακής οικονομίας, στο δημόσιο χρέος της Κύπρου και τη βιωσιμότητά του, στους  σχετικούς προβληματισμούς του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, στα στοιχεία του Pimco για το χρηματοπιστωτικό σύστημα, στα αποτελέσματα της συνεδρίασης του Eurogroup και τις επισημάνσεις για την Κύπρο, στις επερχόμενες φορολογίες και στο διάγγελμα του Προέδρου της Δημοκρατίας Δημήτρη Χριστόφια για τους λόγους που οδήγησαν την Κύπρο στο Μηχανισμό Στήριξης. Τα επιμέρους αυτά θέματα, παρουσιάστηκαν αναλυτικά και επεξηγηματικά, εμπεριέχοντας αξιολογική επεξεργασία-σημεία που ευνοεί η έντυπη επικοινωνία, η οποία σύμφωνα  με τον Umberto Eco (1985) έχει το μεγαλύτερο γόητρο από τις άλλες μορφές επικοινωνίας. Ωστόσο, αν και παρατηρήθηκε να εστιάζουν οι εφημερίδες σε πτυχές της είδησης που ευνοούσαν την αναλυτική και κριτική προσέγγιση, παρατηρήθηκε μια, ουσιαστικά,  θετική στάση –χωρίς ακρότητες- απέναντι  στην καθαυτό είδηση, χωρίς βέβαια να λείπουν παραδείγματα ευθείας σύγκλισης και υποστήριξης με πρόσωπα και κόμματα, όπως χαρακτηριστικά συνέβη με την Χαραυγή που φανέρωνε μια ρητή σύμπλευση με τον  πρόεδρο Χριστόφια.  

Από τα παραδοσιακά μέσα και πάλι, οι τηλεοπτικοί σταθμοί εστίασαν στο Eurogroup και στις συζητήσεις των Βρυξελλών για το μνημόνιο, χρησιμοποιώντας τους απεσταλμένους τους, σε οικονομικές πτυχές του μνημονίου που θα επηρεάσουν άμεσα το λαό, συμπεριλαμβάνοντας ρεπορτάζ με απόψεις του κοινού για τις φορολογίες, την ανεργία, τις μειώσεις μισθών (π.χ. στα κεντρικά δελτία των ΡΙΚ1 και ΑΝΤ1). Προέβαλαν αρνητικές απόψεις και κρίσεις των αντιπολιτευόμενων κομμάτων σχετικά με τις διαπραγματεύσεις και τους όρους του μνημονίου, προβάλλοντας κυρίως εκπροσώπους τύπου ή αρχηγούς των κομμάτων. Εστίασαν κυρίως στις αρνητικές επιπτώσεις πτυχών του μνημονίου, σχηματίζοντας έτσι μια συνολική αρνητική εικόνα για την είδηση. Τα τηλεοπτικά κανάλια έδειξαν να συμβαδίζουν με την επιταγή της ταχύτητας και της πληροφόρησης σε πραγματικό χρόνο, όμως με αδυναμία πραγματοποίησης σοβαρής έρευνας υπό αυτές τις συνθήκες και με περιορισμένη επεξεργασία των θεμάτων. Αισθητή απουσία διαγραμμάτων και στοιχείων που θα βοηθούσαν στην επεξήγηση και στην κατανόηση των αναφερόμενων θεμάτων ενώ παρατηρήθηκε επιχείρηση προσωποποίησης της εν λόγω είδησης, με προβολή, κατά κόρον, πολιτικών προσώπων και δη ανδρών.  Εντοπίζεται και η παραγωγή εικόνων με έντονο συναισθηματικό φορτίο –τόσο στις αντιδράσεις απλών ανθρώπων που μιλούν για τις επιπτώσεις στη ζωή τους από το μνημόνιο, όσο και στο πρόσωπο του Προέδρου της Δημοκρατίας: επιλέγονται εικόνες και αποσπάσματα που η συναισθηματική φόρτιση είναι εξαιρετικά έντονη σε όλα τα κανάλια και κυρίως στο ΡΙΚ1,  βασιζόμενα περισσότερο στο συναίσθημα και στην εντύπωση.

Τα νέα –διαδικτυακά- μέσα εισήγαγαν στην ατζέντα τους την είδηση, κάνοντας ορατά ζητήματα της άμεσης επικαιρότητας, όπως συζητήσεις του Eurogroup ή το διάγγελμα του Προέδρου Χριστόφια, π.χ. στο sigmalive.com, δηλώσεις στελεχών του κυβερνώντος κόμματος, π.χ. στο cyprousnet.gr, αναλυτική παρουσίαση του περιεχομένου των νομοσχεδίων προς ψήφιση, αλλά και αντιδράσεις πολιτικών προσώπων απέναντι στο μνημόνιο και στους κυβερνητικούς χειρισμούς. Χρησιμοποιώντας στατική και κινούμενη εικόνα και έναν ικανό αριθμό γραπτών άρθρων,  προσπάθησαν να πετύχουν μια σφαιρική, πολύπλευρη, συνεχή και πλήρη ενημέρωση για το κοινό, κρατώντας ίσες αποστάσεις από το γεγονός.

Η περιδιάβαση στα κυπριακά μέσα για την παρακολούθηση της διαδρομής της είδησης δείχνει ότι τα ΜΜΕ έφεραν στο επίκεντρο την είδηση κάνοντας όμως ορατά εκείνα τα ζητήματα της, που ήταν σε ευθυγράμμιση με τη φύση, το στόχο και τη λειτουργία τους: οι εφημερίδες εισήγαγαν στην ατζέντα τους πτυχές της είδησης  που στηρίζονταν σε στοιχεία ανάλυσης και κριτικής, οι τηλεοπτικοί σταθμοί πτυχές που αποσκοπούσαν στον εντυπωσιασμό και το συναίσθημα και τα  διαδικτυακά μέσα πτυχές που αναδείκνυαν την πλήρη/συνεχή και άρα συνολική ενημέρωση του κοινού, κάνοντας παράλληλη χρήση γραπτού λόγου και εικόνας/βίντεο. Κατά συνέπεια,  είναι μάλλον αναμενόμενο να συμφωνήσουμε με την παρατήρηση του Baudrillard (1991: 284-285), για το αληθινό μήνυμα που στέλνουν τα μαζικά μέσα, που δεν είναι άλλο από το δεσμευτικό σχήμα της αποδιάρθρωσης του πραγματικού σε διαδοχικά και ισοδύναμα σημεία που συνδέεται με την  ίδια την τεχνική ουσία αυτών των μέσων και να καταλήξουμε πως ο ρόλος των ΜΜΕ, ως «δρώντων υποκειμένων» κατά τον Neveu, καθορίζει αφενός το εύρος της ¨βεντάλιας¨ που θα ανοίξει το κάθε μέσο για την κάθε είδηση, και αφετέρου το περιεχόμενό της.

Τέλος, αν θελήσουμε να αναφερθούμε στις αντιδράσεις που καταγράφηκαν, διαφαίνεται πως ήταν κατά κύριο λόγο αρνητικές  και προήλθαν τόσο από πολιτικούς –σε μια «έντονη» άλλωστε περίοδο προς τις προεδρικές εκλογές-  όσο και από το λαό. Συνοδεύτηκαν από διαμαρτυρίες όπως αυτές των  εκπαιδευτικών ή των υπαλλήλων της Αρχής  Τηλεπικοινωνιών Κύπρου. Οι αντιδράσεις συνέκλιναν  στα μέτρα του μνημονίου αλλά και στο πρόσωπο του προέδρου Χριστόφια, απ’ όλα τα κόμματα πλην του ΑΚΕΛ,  με  παράλληλα έντονες επικρίσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης, ενώ αρνητικές, επίσης αλλά συγκρατημένες, ήταν και οι αντιδράσεις των ηγετών των συνδικαλιστικών οργανώσεων.